کمتر کسی را می‌توان یافت که به دنیای نجوم علاقه نداشته باشد و به همین دلیل خیلی‌ها تلاش می‌کنند به نوعی همراه آن بمانند اما گاهی هم چون امکان هزینه برای تهیه‌ی ابزار نجومی را ندارند، تصور می‌کنند که نمی‌توانند بیشتر در زمینه‌ی نجوم پیش بروند. اما باید اشاره کرد که به ویژه در ابتدای راه، نیازی به ابزار رصدی نیست و به همین دلیل در این نوشتار راهی ارزان اما جذاب را برای ورود به دنیای نجوم آماتوری مرور می‌کنیم که همین حالا می‌توانید آن را اجرایی کنید.
برای آغاز کنکاش جدی در نجوم و اصولا هر موضوعی، همان‌طور که مهندس «احمد دالکی» (Ahmad Dalaki) پدر نجوم آماتوری ایران هم اشاره می‌کند، علاقه پیش‌نیاز اول است و پس از آن موارد دیگری مانند کتاب، نقشه، ابزار رصدی و حمایت شدن اهمیت می‌یابند. شما که این مطلب را می‌خوانید قطعا علاقه به ورود جدی‌تر به این زمینه را دارید؛ بنابراین به سراغ اولویت‌های دیگر می‌رویم.
توجه داشته باشید که در این مقاله راهکارهایی برای ورود به دنیای نجوم آماتوری را مطرح می‌کنیم که می‌تواند توسط هر کسی دنبال شود. ورود به دنیای نجوم حرفه‌ای به عنوان یک رشته‌ی آکادمیک و یک زمینه‌ی شغلی، مسیری تخصصی‌تر است و از طریق رشته‌های مرتبط در دانشگاه ممکن می‌شود.
مشاهده همه
برای ورود به دنیای نجوم به چه چیزی نیاز دارید؟
ابتدا باید به سراغ منابعی معتبر برای داشتن درکی علمی از نجوم بروید. این منابع بسته به نیاز شما می‌توانند چاپی یا آنلاین باشند که البته با داشتن یک یا چند کتاب چاپی فیزیکی در قفسه‌ی کتابخانه، که گاهی هم روی میز حضور داشته باشند، می‌توانید نجوم را برای خود ملموس‌تر و دردسترس‌تر از همیشه کنید. چیزی که برای منجمان آماتور بسیار ضروری است.
در گام بعدی باید به سراغ آسمان بروید و دانسته‌های خود را که از منابع معتبر کسب کرده‌اید، با آسمان بالای سرتان تطبیق دهید و محک بزنید. توجه داشته باشید که این یک مرحله‌ی مشخص برای گذر نیست، بلکه یک روند همیشگی است که باید پیوسته صورت بگیرد چون آسمان همیشه اجرامی دارد که با آن‌ها آشنا نیستیم و همیشه چیزی برای آگاهی وجود دارد.
اگر پس از مدتی مطالعه و تماشای آسمان شب تا حدودی با موقعیت اجرام سماوی آشنا شدید و چشم شما به تماشا در تاریکی آسمان شب عادت کرد، می‌توانید برای دنبال کردن جدی‌تر علاقه‌ی خود ابزارهایی تهیه کنید که به شما برای رصد کمک کنند. این ابزارها می‌توانند طیف گسترده‌ای را از لیزرهای موقعیت‌یابی تا دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ را دربر بگیرند.
برای لذت بردن بیشتر و کاوش عمیق‌تر در آسمان شب، آگاهی مهم‌ترین ابزار است که با مطالعه به دست می‌آید.
Credit: BBC
حالا نگاهی جزئی‌تر به چیزهایی که برای بودن در دنیای نجوم آماتوری نیاز دارید، خواهیم داشت.
کتاب
یکی از پایه‌ای‌ترین راه‌ها برای آشنایی با هر رشته‌ای مطالعه است و علم نجوم هم جدا از این روند نیست. در زمینه‌ی نجوم هم منابع مختلفی وجود دارد که شامل وب‌سایت‌ها و پیج‌های علمی، درسنامه‌ها و کلاس‌های آنلاین یا حضوری و کتاب‌های نجومی می‌شود.
نجوم علم گسترده‌ای است که نیاز به مطالعه‌ی پیوسته دارد و اگر می‌خواهید از ابتدا کاملا حرفه‌ای گام در آن بگذارید بهتر است با کتاب آغاز کنید تا هم مقدمات را به خوبی بیاموزید و هم به مطالعه‌ی نجومی خو بگیرید.
از مزیت‌های کتاب این است که مطالب در آن طبقه‌بندی شده و منسجم هستند بنابراین می‌توانید گام‌به‌گام به یادگیری بپردازید و پله به پله در نجوم پیشرفت کنید. از دیگر خوبی‌های داشتن کتاب نجومی چاپی این است که همیشه یک مرجع خوب در کتابخانه و روی میز پیش روی چشمان شماست و کمک می‌کند تا بیشتر با آسمان پیوند داشته باشید.
کتاب‌های بسیاری برای گروه‌های سنی مختلف از کودکان و نوجوانان گرفته تا بزرگسالان چاپ شده است که می‌تواند برای آموزش نجوم کاربردی باشد اما برخی کتاب‌ها هم هستند که جنبه‌ی همگانی‌تری دارند و در طول سال‌های بسیار باعث پیشرفت علاقه‌مندان به نجوم شده‌اند.
در این‌جا چند کتاب معتبر را که می‌توانند برای آغاز نجوم و مرور مباحث آن سودمند باشند، با هم مرور می‌کنیم.
نجوم به زبان ساده
این کتاب یکی از شناخته‌شده‌ترین و بهترین منابع برای آشنایی جامع با مباحث نجومی محسوب می‌شود. «مایر دگانی» (Meir Degani) مؤلف آن است و «محمدرضا خواجه‌پور» آن را به فارسی ترجمه کرده و توسط انتشارات گیتاشناسی منتشر شده است.
این کتاب اطلاعات دقیقی درباره‌ی انواع اجرام موجود در کیهان، آشنایی با رصد با چشم غیرمسلح و رصد با ابزار اپتیکی، منظومه‌ی شمسی، ویژگی‌های ستارگان و سیارات، شهاب‌سنگ‌ها، دنباله‌دارها، مکانیک سماوی، ماهواره‌ها و دیگر مباحث نجومی ارائه می‌دهد و با تهیه‌ی آن یک مرجع قدرتمند برای نجوم آماتوری در اختیار خواهید داشت.
راهنمای ماهانه آسمان شب
این کتاب هم یکی از کتاب‌های کاملا کاربردی برای آشنایی با اجرام مختلف در آسمان شب به شمار می‌رود. این کتاب نوشته‌ی «یان ریدپات» (Ian Ridpath) و «ویل تیریون» (Wil Tirion) است و به کوشش مهندس «احمد دالکی» به فارسی ترجمه شده است.
راهنمای ماهانه‌ی آسمان شب به زبان روان همراه با تصاویر جغرافیایی نگاشته شده و کمک می‌کند تا مخاطب با صورتهای فلکی، خوشه‌های ستاره‌ای، سحابی‌ها، کهکشان‌ها، بارش‌های شهابی و همچنین مکانیک مداری شامل حرکت سیارات و زمان‌های خورشیدگرفتکی و ماه‌گرفتگی در نیمکرهی شمالی زمین آشنا شود.
صورتهای فلکی
این کتاب هم یکی از منابع خوب ترجمه شده توسط مهندس احمد دالکی و منتشر شده توسط انتشارات گیتاشناسی است که به طور اختصاصی به آشنایی با صورتهای فلکی آسمان شب می‌پردازد. نویسندگان آن «گری مکلر» (Gary Mechler) و «مارک چارترند» (Mark Chartrand) هستند.
در این کتاب ۵۵ صورت فلکی قابل رصد در نیمکرهی شمالی زمین به تفصیل بررسی شده‌اند و نقشه‌ی محدوده‌ی حضور آن‌ها در آسمان هم ترسیم شده است. علاوه بر این فهرست ۳۳ صورت فلکی آسمان نیمکرهی جنوبی هم با مشخصات آن‌ها از جمله بُعد و میل و درخشان‌ترین ستارگان آن‌ها بیان شده است.
به جز این، راهنمای حضور هر یک از صورتهای فلکی در آسمان فصل‌های مختلف با جزئیات بیان شده است. همه‌ی این‌ها در این کتاب کوچک جیبی جای گرفته‌اند و یک راهنمای مناسب برای آسمان شب را شکل داده‌اند.
نقشه آسمان شب
علاوه بر کتاب‌ها، برای آنکه بتوانید به خوبی با اجرام آسمان شب آشنا شوید، داشتن یک نقشه راهگشا خواهد بود. هرچند امروزه نقشه‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های آسمان شب هم وجود دارند که کار یافتن اجرام مختلف را آسان‌تر کرده‌اند اما اگر می‌خواهید خودتان سریع‌تر به مهارت کافی در یافتن اجرام مختلف مانند سیارات، ستاره‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای و سحابی‌ها و کهکشان‌ها برسید، نقشه‌ی چاپی بسیار مؤثر است.
این نقشه از انتشارات ایرانشناسی و با تلاش امیرحسین بختیاری نگاشته شده است و آسمان نیمکرهی شمالی، نیمکرهی جنوبی و استوای سماوی را در برمی‌گیرد و بدین ترتیب شامل همه‌ی صورتهای فلکی، کهکشان‌ها، سحابی‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای، ستاره‌های دوتایی و اجرامی مسیه است.
اطلس راهنمای آسمان
این کتاب را نمی‌توان برای ورود به نجوم توصیه کرد اما اگر با مباحث کلی نجوم آشنایی پیدا کرده‌اید و به ویژه اگر قصد دارید نجوم رصدی را با ابزار اپتیکی مناسب آغاز کنید، کاربرد زیادی خواهد داشت. «ارک کورکوشکا» (Erich Korkoschka) این اطلس را گردآوری کرده و با ترجمه‌ی «احمدرضا کریمی» توسط انتشارات طوبی نصف جهان منتشر شده است.
در اطلس راهنمای آسمان ضمن نگاه کلی به تعاریف مقدماتی اخترشناسی، ۵۰ نقشه از بخش‌های گوناگون آسمان جای گرفته است که اجرام موجود در هر منطقه را با جزئیات بیان کرده است. علاوه بر این تصاویری از برخی از مهم‌ترین اجرام سماوی هم در کتاب وجود دارد که برای آشنایی با تصویر کلی آن‌ها هنگام رصد با تلسکوپ بسیار کاربردی خواهد بود.
مشاهده همه
لیزر پوینتر
زمانی که با مقدمات و مفاهیم اصلی نجومی آشنا شدید، برای کاوش بیشتر در آسمان شب زمان آن است که از تجهیزات نجومی هم کمک بگیرید. زمانی که صحبت از تجهیزات می‌شود شاید ابتدا به یاد ابزارهای اپتیکی بیفتید اما الزاما در آغاز کار نیازی به این هزینه نیست و راه جذاب دیگری هم وجود دارد.
در حقیقت شما مهم‌ترین ابزار اپتیکی یعنی چشم را در اختیار دارید که در کنار کتاب و نقشه‌ی آسمان شب می‌تواند آگاهی شما را در این زمینه بالا ببرد اما ابزار دیگری هم آموختن را برای شما بسیار هیجان‌انگیز و آسان‌تر می‌کند: لیزر پوینتر.
با یک نشانگر لیزری ارزان قیمت، می‌توانید فرآیند یادگیری اجرام آسمان شب را بسیار جذاب‌تر کنید.
لیزر پوینتر برای اشاره به اجرام گوناگون زیر گنبد پرستاره‌ی آسمان بسیار کاربردی است و می‌تواند تسلط شما را در شناسایی ستاره‌ها، سیاره‌ها و صورتهای فلکی افزایش دهد. هنگام خرید لیزر برای آسمان شب باید توجه داشته باشید که نور آن کاملا به صورت مستقیم و متمرکز باشد و برد کافی هم داشته باشد تا به خوبی امکان نشانه‌گیری جرم دلخواه در آسمان فراهم شود.
برای کاربردهای غیرحرفه‌ای اغلب از لیزرهای سبز استفاده می‌شود. این مدل‌ها توان خروجی کمتر از ۵ میلی‌وات دارند و در آمریکا لیزرهای کلاس ۳a نامیده می‌شوند. دلیل اولویت این لیزرها این است که برای تشکیل پرتو قابل دیدن، به قدرت کمتری نسبت به لیزرهای قرمز یا آبی نیاز دارند. لیزرهای قرمز یا آبی برای رؤیت‌پذیر بودن باید قوی‌تر باشند و این موضوع می‌تواند استفاده از آن‌ها را ناایمن و با خطر همراه کند.
و به عنوان یک منجم آگاه، همیشه این را در نظر داشته باشید که هنگام استفاده از لیزر پوینتر آن را به سمت چشمان کسی نگیرید چون باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیر می‌شود و هنگام اشاره به ستارگان و دیگر اجرام آسمان هم دقت داشته باشید که لیزر به سمت هواپیماها و دیگر هواگردهای عبوری قرار نگیرد چون چنین موضوعی می‌تواند دید خلبان را مختل و امنیت سرنشینان را با خطر جدی مواجه سازد.
مشاهده همه
چراغ قوه نور قرمز
برای نقشه‌خوانی در شب‌های رصدی بهتر است از نور قرمز استفاده کنید.
Credit: Panther Media GMBH / Alamy Stock Photo
زمانی که بخواهید از نقشه‌های آسمان زیر آسمان تاریک استفاده کنید، اگر با استفاده از نور چراغ‌های معمولی و به بیان علمی‌تر نور سفید این کار را انجام دهید، چشمان شما در تطبیق برای رصد نور اجرام سماوی دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل هم منجمان برای مطالعه و دیدن اشیاء در شب‌های رصدی از نور قرمز استفاده می‌کنند.
برخی از چراغ قوه‌ها نور قرمز را با لامپ مخصوصی ارائه می‌دهند که قیمت بالاتری هم دارند اما راه آسان‌تر استفاده از یک طلق یا فیلتر قرمز رنگ جلوی خروجی چراغ قوه‌ی معمولی است تا همه‌ی طیف‌ها به جز طیف قرمز را فیلتر کند. اما توجه داشته باشید، بهتر است چراغ قوه‌ای تهیه کنید که قابلیت تنظیم شدت نور را داشته باشد تا در شرایط مختلف با توجه به نور محیط برای تطبیق با چشمان خود بتوانید آن را تغییر دهید. برای انتخاب چراغ قوه می‌توانید از راهنمای خرید بهترین چراغ قوه کمک بگیرید.
مشاهده همه
دوربین دو چشمی
اگر در شناخت اجرام قابل رؤیت با چشم غیرمسلح در آسمان شب به شناخت نسبی رسیده‌اید، حالا زمان آن است که برای این علاقه‌ی خود کمی بیشتر هزینه کنید و یک ابزار رصدی تهیه کنید.
وقتی صحبت از ابزار اپتیکی نجومی می‌شود، شاید در ابتدا بسیاری به یاد تلسکوپ بیفتند اما تلسکوپ با توجه به اپتیک دقیق و پیشرفته‌ای که در آن به کار رفته هزینه‌ی بسیار زیادی دارد و از سویی نیاز به آن برای رصد عمومی آسمان احساس نمی‌شود. علاوه بر این اگر با انتظار بالا به دنبال تلسکوپ ارزان قیمتی باشید، نتیجه‌ی دلخواه را نخواهید گرفت و از رصد ناامید می‌شوید.
دوربین دوچشمی شما را به دنیای متفاوتی از آنچه با چشم در آسمان شب می‌بینید، خواهد برد
Credit: BBC
به همین دلیل هم همیشه در اختیار گرفتن یک دوربین دوچشمی به عنوان نخستین ابزار رصدی توصیه می‌شود. دوربین دوچشمی حتی مدل‌های حرفه‌ای‌تر، نسبت به تلسکوپ قیمت پایین‌تری دارد. علاوه بر این تنظیم و کنترل آن در دست آسان است و همچنین میدان دید گسترده‌تری نسبت به تلسکوپ دارد که کمک می‌کند بهتر با موقعیت اجرام عمق آسمان آشنا شوید. زمانی که شب هنگام از دریچه‌ی دوربین دوچشمی به بالای سرتان نگاه می‌کنید، به عمق دیگری از آسمان پرتاب می‌شوید و انبوه اجرامی که پیش از این برایتان آشکار نبودند، در معرض چشمانتان قرار می‌گیرند. با یک ابزار رصدی شما ماشین زمانی در اختیار دارید تا در دل کیهان سفر کنید و نورهای قدیمی‌تری را ببینید.
همان‌طور که اسکای اند تلسکوپ اشاره می‌کند، دوربین دو چشمی ده‌ها خوشه‌ی ستاره‌ای، کهکشان و سحابی را آشکار خواهد کرد. همچنین موقعیت‌های پیوسته در حال تغییر قمرهای مشتری و فازهای هلالی زهره را نشان خواهد داد. علاوه بر این یا کمک آن می‌توانید ده‌ها دهانه، دشت و کوه را روی سطح ماه شناسایی کنید، ستاره‌های دوتایی جالب را مقایسه کنید و محو و روشن شدن ستاره‌های متغیر متعددی را دنبال کنید. اگر بدانید باید به دنبال چه چیزی باشید، یک دوربین دوچشمی تا سال‌ها شما را به رصد اجرام عمق آسمان مشغول خواهد کرد. برای آگاهی بیشتر در این‌باره، می‌توانید راهنمای خرید دوربین دوچشمی مناسب رصد آسمان را بخوانید.
مشاهده همه
تلسکوپ
در نهایت اگر با گذشت چندین ماه یا چندین سال از آغاز نجوم، به سطح مطلوبی در شناخت اجرام آسمان رسیدید، تهیه‌ی یک تلسکوپ حرفه‌ای می‌تواند به شما کمک کند تا شگفتی‌های اعماق آسمان را با جزئیات قابل قبولی رصد و حتی از آن‌ها تصویربرداری کنید.
هنگام خرید تلسکوپ در کنار ویژگی‌های فنی مانند توان جمع‌آوری نور، توان تفکیک و بزرگنمایی باید به بودجه و سبک زندگی خود به ویژه از نظر میزان جابه‌جایی و سفر رفتن توجه کنید.
برای رصد با تلسکوپ، الزاما نیازی به خرید آن نیست. با شرکت در گردش‌های نجومی یا در مناسبت‌های خاص مانند روز نجوم می‌توانید رصد با آن را تجربه کنید.
Credit: Imgorthand / Getty Images
تلسکوپ‌های ارزان‌تر امکان رصد اجرام در فاصله‌ی نزدیک و ماه با بزرگنمایی مناسب را فراهم می‌کنند اما همان‌طور که گفته شد، اگر هدف شما فعالیت جدی در عرصه‌ی نجوم آماتوری است، زمانی به تلسکوپ نیاز دارید که می‌خواهید اجرام عمق آسمان را رصد کنید و بدین ترتیب باید به تلسکوپ‌های گران قیمت فکر کنید.
در ادامه انتخاب از میان انواع تلسکوپ‌های شکستی، بازتابی، شکستی-بازتابی بسته به نیاز شما و میزان بودجه‌ای دارد که برای خرید تلسکوپ در نظر گرفته‌اید. راهنمای کامل خرید تلسکوپ در کنار آشنایی با انواع تلسکوپ می‌تواند به شما در داشتن دید جامعی برای خرید این ابزار نجومی کمک کند. دیدن ویدیوی مرتبط برای خرید تلسکوپ را هم از دست ندهید.
مشاهده همه
جمع‌بندی
در این مطلب به بررسی راه ورود به دنیای نجوم آماتوری پرداختیم و همان‌طور که اشاره کردیم شما که به این زمینه علاقه دارید، در ابتدا نیازی به تهیه‌ی تجهیزات گران قیمت ندارید بلکه می‌توانید به راه‌های ارزان هم برای فعالیت در زمینه‌ی نجوم آماتوری فکر کنید. نخستین پیش‌نیاز آگاهی است و پس از آن باید به تمرین رصدی و آشنایی با اجرام آسمان شب بپردازید.
یکی از ضروری‌ترین چیزهایی که باید در اختیار داشته باشید کتاب است که اتفاقا قیمت مناسب‌تری هم نسبت به دیگر لوازم مورد نیاز دارد. از کتاب‌های نجومی بهره ببرید تا سفر کیهانی خود را آغاز کنید. اگر قصد داشته باشید کمی یادگیری خود را جذاب‌تر و هیجان‌انگیزتر کنید، شب‌های رصدی برای شناخت اجرام آسمان در کنار استفاده از لیزر پوینتر با برد زیاد بسیار مؤثر خواهد بود.
وقتی به شناخت کافی از اجرام سماوی و صورتهای فلکی رسیدید، می‌توانید دنیای پیش روی خود را با تهیه‌ی یک ابزار رصدی بیش از پیش گسترش دهید. یک دوربین دوچشمی با میدان دید وسیع و بزرگنمایی کافی کمک می‌کند تا جزئیات بسیاری از صورتهای فلکی و اجرام اعماق آسمان را در آن‌ها شناسایی و رصد کنید. اگر قصد داشته باشید یک گام جلوتر بروید و در ژرفای بیشتری از فضا بکاوید می‌توانید یک تلسکوپ متناسب با نیازهای خود تهیه کنید.
راهکارهای دیگری هم می‌توانند به شما در این مسیر کمک کنند. برای نمونه داشتن یک دفترچه برای ثبت وقایع شب‌های رصدی و اجرام مشاهده شده کمک می‌کند تا ذهن شما متمرکز بماند و یا کلاس‌ها، کارگاه‌ها و گشت‌های نجومی برگزار شده با همراهی کارشناسان نجومی هم می‌توانند شما را سریع‌تر در مسیر آموزش نجومی پیش ببرند. اما این را در نظر داشته باشید که این دانش شماست که باعث پیشرفت بیشتر در نجوم می‌شود و تجهیزات فقط در کنار آگاهی کافی برای استفاده معنا می‌یابند.
عکس کاور: رصد و هدف گیری ستارگان با لیزر زیر آسمان شب
Credit: John Meader