آیا تا به حال برایتان پیش آمده است که برای ورود به یک فضای جدید استرس داشته باشید و در خیال خود فکر کنید که اعتماد به نفس لازم برای بودن در آن‌جا را ندارید؟ احتمالا این احساس در زمان ورود به یک مدرسه‌ی جدید بسیار آشناتر باشد. احساس اضطراب در کودکان برای ورود به مهدکودک یا مدرسه می‌تواند کاملا طبیعی باشد، اما این مسئله می‌تواند کل خانواده را در بر بگیرد. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قصد داریم درباره‌ی استرس و اضطراب بازگشت به مدرسه بیشتر صحبت کنیم و راه‌حل‌های منطقی برای مقابله با آن را بررسی کنیم.
اضطراب بازگشت به مدرسه
گاهی اوقات، مضطرب بودن می‌تواند مفید باشد، اما زمانی که این اضطراب و استرس بیش از حد باشند یا به حدی برسند که زندگی فرد را مختل کنند، ممکن است نشانه از یک اختلال اضطرابی باشد.
مدرسه می‌تواند یک منبع بزرگ از استرس برای دانش‌آموزان (به‌خصوص دانش‌آموزان دبیرستانی به دلیل فشارهای پشت کنکوری بودن) باشد. این محیط‌ها همیشه مملو از انتظارات شدید هستند و اغلب افراد در این محیط‌ها فشار روانی زیادی را تجربه می‌کنند؛ شاید یکی از دلایل اینکه افراد دوست ندارند به مدرسه بروند، همین باشد.
جدا از همه‌ی این شرایط، بازگشت به مدرسه می‌تواند شرایط اضطراب و استرس را فراهم کند. تصور کنید که فرزند شما می‌خواهد یک مقطع تحصیلی جدید را شروع کند یا برای سال جدید بنا به دلایلی (اتفاقات مدرسه، جابه‌جایی خانواده و…) مدرسه‌ی او را عوض کرده‌اید؛ برخی بچه‌ها برای ورود به یک مکان جدید بسیار هیجان‌زده هستند و برای پیدا کردن دوست‌های جدید لحظه‌شماری می‌کنند. اما در مقابل، برخی بچه‌ها بسیار مضطرب می‌شوند و دوست ندارند وارد یک محیط جدید و ناآشنا شوند. برخی از نگرانی‌های رایج بچه‌ها در این شرایط عبارت است از:
- چه کسی قرار است معلم من باشد؟ اگر آدم بدجنسی بود چطور؟
- آیا می‌توانم هیچ دوست جدیدی پیدا کنم؟
- آیا ظاهر و لباس‌های من خوب هستند؟
- اگر هیچ دوستی پیدا نکردم، زنگ‌های تفریح باید چه‌کار کنم؟
- اگر درس‌ها خیلی سخت باشند و از آموزش‌های سال قبل چیزی یادم نباشد چه؟
اگرچه طبیعی است که کودک شما نگرانی‌هایی داشته باشد، اما بسیار مهم است که فرزند شما حتما به مدرسه برود. نرفتن به مدرسه تنها باعث افزایش ترس در فرزند شما می‌شود، زیرا او هرگز فرصتی پیدا نمی‌کند که بفهمد نگرانی‌هایش درست هستند یا خیر. علاوه بر این، وقتی کودکان و نوجوانان به دلیل اضطراب در خانه می‌مانند، موارد زیر را از دست می‌دهند:
- فرصت‌های ارزشمند برای توسعه و تمرین مهارت‌های اجتماعی
- شانس‌های مهم برای موفقیت و تسلط بر موارد مختلف
- قدردانی و تحسین شدن برای استعدادهایی که دارد
- دوستی نزدیک با همکلاسی‌ها و پیدا کردن دوست‌های خوب
- یادگیری مهارت‌های اساسی مانند خواندن، نوشتن، علوم و ریاضیات
چه چیزی باعث به وجود آمدن اضطراب در مدرسه می‌شود؟
اینکه هر فرد چرا استرس دارد و مضطرب است، می‌تواند متفاوت باشد؛ اما به طور کلی دلایل مضطرب بودن برای بازگشت به مدرسه می‌تواند از موارد زیر باشد:
- اضطراب اجتماعی؛ از آن‌جایی که محیط جدید است، فرزند شما با هیچ‌کدام از همکلاسی‌ها و معلم‌ها آشنایی ندارد. این موضوع می‌تواند یک اضطراب در فرزند شما ایجاد کند که چگونه باید با دیگران رفتار کند و آن‌ها چه فکری درباره‌ی او می‌کنند. این موضوع می‌تواند عملکرد تحصیلی فرد را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
- ترس از قلدری؛ فرزند شما ممکن است برای بازگشت به مدرسه تحت فشار و استرس باشد، زیرا ممکن است توسط برخی بچه‌ها با قلدری مواجه شود.
- اضطراب آزمون؛ این اضطراب قبل یا حین انجام دادن کاری سخت و مهم به وجود می‌آید. کودکان ممکن است حس کنند که به اندازه‌ی کافی در درس‌ها خوب عمل نمی‌کنند و دچار این اضطراب شوند.
- ترومای قبلی یا در حال اتفاق افتادن؛ اتفاقاتی مانند طلاق گرفتن والدین، مرگ یکی از اقوام نزدیک یا بدرفتاری ممکن است باعث شود که فرد در مدرسه یا محیط‌های دیگر تحت اضطراب باشد. حتی اخبار ناگوار هم می‌توانند روی این موضوع تاثیر داشته باشند.
- اضطراب جدایی؛ بچه‌های کوچک‌تر زمانی که برای اولین بار می‌خواهند به مدرسه یا مهدکودک بروند ممکن است به دلیل جدا شدن از مادر یا پرستار خود، دچار ترس و اضطراب شوند. این بخشی از رشد طبیعی در اکثر کودکان است، اما می‌تواند به سطوح مضری هم برسد.
- اختلال اضطراب فراگیر؛ زمانی که فرد برای اتفاقات عادی و روزمره، اضطراب و نگرانی نامعقول داشته باشد به آن اختلال اضطراب فراگیر گفته می‌شود. ممکن است فرزند شما دچار این اختلال باشد و این موضوع در مدرسه بروز پیدا کند.
- شرایط بهداشتی مزمن؛ کودکانی که دچار برخی بیماری‌ها یا آلرژی‌های شدید هستند یا دردهای مزمن و سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است مدرسه را یک مکان ناامن تصور کنند. آن‌ها همچنین ممکن است نگران باشند که این شرایط باعث افت تحصیلی هم بشود و آن‌ها را از شرایط موفقیت و یادگیری بازدارد.
- انواع قلدری در مدرسه و نشانه‌های آن در کودکان را بشناسید
علائم و نشانه‌های اضطراب
این علائم بسته به سن فرد می‌تواند متفاوت باشد:
علائم اضطراب در پایه‌های ابتدایی (۱۰ سال و کمتر)
- تحریک‌پذیری، گریه، داد زدن، عصبانیت
- امتناع از همکاری و شرکت در روند آماده شدن برای مدرسه
- از دست دادن اشتها یا حالت تهوع با نزدیک شدن زمان رفتن به مدرسه
- مشکل در خوابیدن یا کابوس دیدن
- سردرد
- افزایش ضربان قلب و/یا تنفس سریع
علائم اضطراب در سنین بالاتر
با بزرگ‌تر شدن دانش‌آموزان، اضطراب آن‌ها ممکن است خود را به شکل رفتارهای بیرونی اجتناب از مدرسه نشان دهد. علائم اضطراب در کودکان راهنمایی و دبیرستان در فرهنگ‌ها و خانواده‌های مختلف، متفاوت است، اما می‌تواند جز موارد زیر باشد:
- فرار از مدرسه یا غیبت بیش از حد در کلاس‌ها
- امتناع از شرکت کردن در فعالیت‌های مدرسه
- تنفس سریع و/یا ضربان قلب شدید
- از دست دادن اشتها، حالت تهوع، سردرد
- خودآزاری
مشاهده همه
چگونه با نگرانی‌های مربوط به «بازگشت به مدرسه» کنار بیاییم؟
۱. به کارهای ساده و اولیه توجه کنید
اطمینان حاصل کنید که کودک شما به اندازه‌ی کافی می‌خوابد، وعده‌های غذایی منظم و میان‌وعده‌های سالم می‌خورد و ورزش روزانه دارد. وقتی ذهن و بدن فرزند شما تغذیه شود، رسیدگی به نگرانی‌های مربوط به مدرسه آسان‌تر خواهد بود. به‌علاوه، اگر کودک شما شب‌ها خوب بخوابد و صبحانه‌ی مناسبی بخورد، احتمالا به حرف شما گوش می‌دهد و با اصرار شما برای حضور در مدرسه بهتر کنار می‌آید.
- ۶ فاکتور مهم در انتخاب مدرسه‌ی ایدئال برای فرزندان
۲. در مورد احساسات و سلامت روان با فرزند خود صحبت کنید
وقتی که فرزند شما احساساتش را با رفتار نشان می‌دهد، یکی از مفیدترین کارهایی که می‌توانید انجام دهید، این است که کنجکاو باشید. فهمیدن اینکه کودک شما دقیقا چه احساسی دارد و از چه چیزی می‌ترسد، می‌تواند بهترین راه برای کمک به او باشد. سعی کنید به صورت روزمره درباره‌ی احساسات و سلامت روان با او صحبت کنید.
در مواقعی که فرزندتان آرام است، درباره‌ی مدرسه از او سوال بپرسید؛ آیا فردی در مدرسه وجود دارد که او را می‌ترساند یا اذیت می‌کند؟ آیا کارمند یا معلم خاصی وجود دارد که باعث ناراحتی او می‌شود؟ زنگ تفریح‌ها را با چه کسی می‌گذراند؟ پر سر و صداترین قسمت روز چیست؟
جور رفتار نکنید که فرزندتان احساس بازجویی کند، اما می‌توانید به او فرصت دهید تا احساساتش را بشناسد و احساس کند که شما او را درک می‌کنید. کودکان با سنین پایین‌تر هم می‌توانند با خواندن برخی کتاب‌های مربوط به این مسائل، بهتر با شرایط و احساسات خود کنار بیایند.
۳. اولویت‌ها را بررسی کنید
گاهی اوقات منشا اضطراب ممکن است از خانه شروع شود و نگرش متفاوت والدین نسبت به موفقیت تحصیلی می‌تواند باعث تشدید اضطراب در کودکانی شود که از شکست خوردن می‌ترسند.
قابل درک است که شما نگرانی‌هایی در مورد آینده‌ی فرزندتان داشته باشید و بهترین‌ها را برای او بخواهید. نمرات و آزمون‌ها همگی می‌توانند بسیار مهم به نظر برسند، اما بهتر است بیش از حد به آن‌ها اهمیت ندهید. در واقع تحقیقات علمی اخیر نشان می‌دهند که شخصیت و روحیات یک فرد تاثیر خیلی بیشتری بر روی آینده و موفقیت او خواهند گذاشت؛ بنابراین بهتر است از سنین پایین‌تر به فرزند خود کمک کنید تا با احساساتش کنار بیاید و در نهایت بتواند در مسیر پیشرفتش، درست حرکت کند.
۴. برای حل مشکلات اقدام کنید
هنگامی که بدانید چه چیزی فرزندتان را آزار می‌دهد، می‌توانید برای رفع آن اقدام کنید. جوانان مضطرب معمولا مشکلات خود را حل نمی‌کنند و به توانایی خود در مقابله با مسائل شک دارند. در این پروسه می‌توانید از یک فرد باتجربه مثل یک روانشناس هم کمک بگیرید. یک درمانگر می‌تواند به شما و فرزندتان کمک کند تا ریشه‌ی اضطراب خود را بهتر درک کنید و یک برنامه‌ی درمانی صحیح بر اساس نیازهای او بسازید.
مراجعه‌ی فرزند شما به یک درمانگر شکستی از جانب شما یا او نیست، زیرا مراقبت از سلامت روان برای همه مهم است. همچنین یک درمانگر می‌تواند به تشخیص بیماری‌هایی مانند ADHD نیز کمک کند و در صورت نیاز برای فرزند شما دارو تجویز کند.
۵. به رفتارهای خودتان دقت کنید
بهتر است به رفتارهای خود در خانه توجه کنید. کودکان همه چیز را از والدین خود یاد می‌گیرند؛ بنابراین هرچه اعتماد به نفس بالاتری داشته باشید و در خانه یک فضای آرامش‌بخش ایجاد کنید، احتمال از بین رفتن اضطراب در فرزندتان بیشتر خواهد شد. حامی و در عین حال محکم باشید. با خوشحالی به او صبح بخیر و خداحافظ بگویید.
همچنین مطمئن شوید که اجازه نمی‌دهید که فرزندتان با گریه یا داد و فریاد کردن از رفتن به مدرسه اجتناب کند. برای مثال می‌توانید به او بگویید: «می‌بینم که رفتن به مدرسه باعث ترس و اضطراب در تو می‌شود، اما هنوز باید بروی. به من بگو نگران چه چیزی هستی تا در مورد آن صحبت کنیم».
- ۱۲ راهکار موثر در بیدار کردن کودکان برای رفتن به مدرسه
حرف آخر
اضطراب مدرسه می‌تواند مشکلات زیادی را با خود به همراه داشته باشد. سعی کنید ریشه‌ی اصلی این استرس و اضطراب را در فرزندتان پیدا کنید و با راه‌حل‌های منطقی، آن را از بین ببرید. در صورت نیاز می‌توانید از یک مشاور برای حل این مشکل یا بررسی سلامت روان کلی کمک بگیرید.
منابع: Healthline, Anxietycanada