ما در دورانی زندگی می‌کنیم که هوش مصنوعی روز‌به‌روز در زندگی ما نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کند و مدت زیادی است که این نزدیکی هوش مصنوعی و انسان، باعث به‌وجود آمدن بحث‌های زیادی در مورد سرنوشت آینده ما در کنار این تکنولوژی پیچیده شده است. در دوره‌ای که ما به این تکنولوژی نزدیک‌تر از همیشه هستیم، خواندن کتاب درباره هوش مصنوعی، تبدیل به یکی از واجبات شده است. در طول تاریخ، نویسنده‌های ژانر علمی-تخیلی در نقطه‌های مختلف با موضوع چالش‌برانگیز هوش مصنوعی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند و دغدغه‌های خود را در قالب داستان با دنیا به اشتراک گذاشتند. بسیاری از بهترین کتاب‌های علمی-تخیلی، آینده ما با حضور هوش مصنوعی را یا با دیدگاه تلخی به تصویر کشیدند یا از آن دفاع کرده‌اند. در دوره‌ای که ما به این تکنولوژی نزدیک‌تر از همیشه هستیم، خواندن کتاب علمی-تخیلی با موضوع هوش مصنوعی یکی از واجبات است. بسیاری از این آثار به زبان فارسی بازگردانده شده‌اند و نقطه شروع‌های خوبی برای مطالعه عمیق‌تر در مورد داستان‌های با محوریت هوش مصنوعی هستند.
۱۰- ربات آدم کُش (All Systems Red)
این مجموعه‌ی شش جلدی نوشته‌ی مارتا ولز، بخاطر حجم کم و زبان روان خود، علاوه بر داستانی جذاب با موضوع هوش مصنوعی، شروع خوبی برای آشنایی مخاطب با ژانر علمی-تخیلی است. «ربات آدم‌کُش» داستان تعدادی دانشمند است که در سیاره‌ای دور، آزمایش‌های علمی مختلفی انجام می‌دهند. در آینده‌ای تقریبا پساآخرالزمانی، جهان به کنترل شرکتی درآمده که باید همه چی توسط آن شرکت تائید و حمایت شود. گروه‌هایی که مسئول انجام آزمایش‌های علمی هستند، توسط ربات‌های ساخته شده توسط شرکت همراهی می‌شوند تا هم به کاوشگر‌ها کمک کنند و هم آن‌ها را تحت نظارت خود داشته باشند. ولی یکی از این ربات‌ها بدون اینکه کسی متوجه بشود، به خودآگاهی رسیده و خودش را از بند شرکت رها کرده است. جذاب‌ترین بخش کتاب، خود ربات است. با اینکه ربات نام خود را «ربات آدم‌کُش» گذاشته، علاقه‌ای به انسان‌ها ندارد و ترجیح می‌دهد که با دیدن سریال‌های آبکی وقت بگذراند. ولی وقتی یکی از مأموریت‌های اطراف آن‌ها با مشکل مواجه می‌شود، ربات و انسان‌ها مجبور به همکاری می‌شوند.
۹- روزگار بی عیب و نقص (This Perfect Day)
برنده‌ی جایزه‌ی ادبی پرومتئوس، رمان «روزگار بی عیب و نقص» نوشته‌ی آیرا لوین، آینده خیلی سیاه‌تری با هوش مصنوعی را به تصویر می‌کشد. در این داستان پادآرمان‌شهری، کره زمین توسط یک هوش مصنوعی غول پیکر به نام یونی‌کامپ اداره می‌شود. انسان‌ها با داروهای خاص همیشه خوشحال نگه داشته می‌شوند. برای به وجود آمدن بهترین شرایط ممکن، از ابتدا به ساکنین زمین برنامه اینکه کی بخوابند، کی غذا بخورند، با کی ازدواج کنند و کجا زندگی کنند داده می‌شود. تمام انسان‌ها با یک مچ‌بند کنترل می‌شوند که به آن‌ها می‌گوید کی به کجا بروند و چه کارهایی انجام بدهند. درحالی که هویت شخصی کاملا بر روی زمین از بین رفته، کسانی که این هوش مصنوعی را طراحی کردند در رفاه زندگی می‌کنند. حتی پیش‌پاافتاده‌ترین موضوعات مثل باران باریدن نیز به دست هوش مصنوعی تنظیم شده‌اند. این کتاب تصویری تلخ از آینده‌ای را به ما نشان می‌دهد که از هوش مصنوعی به بدترین شکل ممکن سوءاستفاده شده. با اینکه با این تغییرات جنگ از بین رفته، ولی بشریت بخاطر اینکه بتواند بدون هیچ عیب و نقصی در کنار یکدیگر زندگی کنند، به وحشتناک‌ترین شکل ممکن کنترل می‌شوند. این اثر جزو مشهورترین آثار در زیر ژانر کتاب‌های پساآخرالزمانی است.
۸- ماه، خاتونی خشن است (The Moon is a Harsh Mistress)
رمان معروف رابرت انسون هاینلاین، تصویری واقع‌گرایانه از آینده انسان روی زمین و ماه را نشان می‌دهد. این کتاب درباره هوش مصنوعی یکی از آثار مورد احترام در بین آثار این ژانر است. در سال ۲۰۷۵، کره ماه تبدیل به یک تبعیدگاه برای خلافکاران زمین شده است. بخاطر تاثیرات جاذبه ماه، روان خلافکاران دچار مشکلاتی می‌شود و بازگشت به زمین برای آن‌ها دیگر امکان‌پذیر نیست. کره ماه توسط یک ابررایانه به نام هولمز چهارم مدیریت می‌شود. مانی (شخصیت اصلی داستان) متوجه می‌شود که هولمز چهارم به خودآگاهی رسیده و با مانی رابطه دوستانه‌ای پیدا می‌کند. داستان به شکلی پیش می‌رود که چهار انسان و ابر رایانه یک جنبش شورشی را به راه می‌اندازند تا با همکاری هوش مصنوعی و انسان‌ها، انقلاب کرده و حکومت کنونی را سرنگون کنند. این رمان دیدگاه دوستانه‌تری نسبت به هوش مصنوعی دارد و انسان را به عنوان خطر واقعی نشان می‌دهد.
۷- داس مرگ (Scythe) 
اثری جذاب به قلم نیل شوسترمن علاوه بر اینکه یک کتاب علمی-تخیلی با موضوع هوش مصنوعی است، به روابط انسانی پس از همه‌گیری این تکنولوژی نیز می‌پردازد. این کتاب در مورد آینده‌ای است که مدیریت جهان با منطق یک هوش مصنوعی پیش می‌رود. یک هوش مصنوعی به نام تاندرهد با تحلیل و توانایی‌های خود، توانسته احتمال مرگ برای انسان را کاملا از بین ببرد. دیگر هیچ خطری انسان را تهدید نمی‌کند و با مدیریت این هوش مصنوعی، جهان تبدیل به بهترین مکان ممکن برای زندگی شده است. ولی به دلیل اینکه دیگر مرگ وجود ندارد، مشکلات دیگری به‌وجود آمده‌اند. مشکلات جمعیت و مشکلات بی‌معنی بودن زندگی فراگیر شده است. برای همین هوش مصنوعی تصمیمی می‌گیرد و آن هم این است که سازمانی به‌وجود بیاورد به نام «داس مرگ» که هدف آن‌ها کنترل جمعیت است. ولی این آدم‌کشی‌ها توسط انسان‌ها کم کم اوضاع را به سمت ناگواری می‌برد. این کتاب آینده بشریت با هوش مصنوعی را به بهترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد و از میان زیبایی‌های منطقی آن، سیاهی‌های پنهان را نیز به ما نشان می‌دهد.
۶- ماشین‌های مثل من، آدم‌هایی مثل تو (Machines Like Me)
این کتاب درباره هوش مصنوعی، پانزدهمین رمان ایان مک یوان، نویسنده‌ی معروف بریتانیایی است که نامزد بهترین کتاب علمی-تخیلی در گودریدز ۲۰۱۹ نیز شده است. این رمان برخلاف بسیاری از رمان‌های ژانر علمی-تخیلی، در آینده‌ای دور رخ نمی‌دهد؛ بلکه موقعیت زمانی آن به حال حاضر ما نزدیک است. در دوره تاریخی خاصی از بریتانیا می‌گذرد که بریتانیا جنگ فنلاند را باخته و اینترنت و هوش مصنوعی به بخشی عادی از زندگی انسان‌ها تبدیل شده‌اند. داستان حول محور یک هوش مصنوعی و صاحبش، چارلی می‌گذرد که رفته رفته این رابطه تبدیل به مثلثی عشقی می‌شود. چارلی باید در میان روابط عاطفی خود میان هوش مصنوعی و میراندا، تصمیمات اخلاقی مهمی بگیرد. تحلیل اتفاقات مهم تاریخچه بریتانیا و همزمان پرسش در مورد هویت بشر از طریق هوش مصنوعی، این اثر را تبدیل به رمانی قابل تحسین کرده است.
۱۰ کتاب فانتزی و علمی-تخیلی ایرانی
۵- بازیافتی وحشی (A Psalm for the Wild Built)
اثری زیبا و درخور تفکر از بکی چمبرز، بشریت را از طریق داستانی در مورد خودآگاهی هوش مصنوعی تحلیل می‌کند. در آینده‌ای دور، هوش مصنوعی‌های طراحی شده برای انجام امور انسان‌ها در نقطه‌ای از زمان به خودآگاهی رسیدند و وسایل کار خود را زمین گذاشتند و برای همیشه انسان‌ها را ترک کردند. قرن‌ها از این اتفاق می‌گذرد و داستان پیشرفت ربات‌ها و اینکه چگونه توسط آن‌ها ترک شدیم به مانند افسانه‌ای نسل به نسل منتقل می‌شود. داستان در مورد راهبی است که روزی در میان طبیعت وحشی ناگهان با رباتی مواجه می‌شود که می‌خواهد با او همسفر شده و به این پرسش که نیاز بشریت چیست پاسخ دهند؛ چون مدتهاست که خود ربات‌ها نیازمند پاسخ به این سؤال هستند.
۴- ربات کامل (The Complete Robot)
آیزاک آسیموف بدون شک یکی از مهم‌ترین نویسنده‌های ژانر علمی تخیلی است. آثار او بعد سال‌ها هنوز اقتباس می‌شوند و لقب او به عنوان یکی از پدر‌های ژانر علمی تخیلی ثبت شده است. کتاب «روبات کامل»، مجموعه سی داستان کوتاه در مورد هوش مصنوعی است که از دهه چهل تا دهه هفتاد نوشته شده‌اند. در گذشته مجموعه داستان‌های هوش مصنوعی آسیموف با نام «من، روبات» و «مابقی روبات‌ها» منتشر شده بود که در «روبات کامل» همه داستان‌های او به طور کامل جمع‌آوری شده است. آسیموف برای این مجموعه داستان‌ها، سه قانون رباتیک را خلق و پایه‌گذاری کرده که از لحاظ علمی به قدری نزدیک به واقعیت بودند که سال‌ها بعد این قوانین در موسسه فناوری ماساچوست در هوش مصنوعی واقعی استفاده شدند. آسیموف در این مجموعه داستان، بسیاری از احتمالات آینده ما با هوش مصنوعی را بررسی می‌کند؛ مانند جهانی که در آن هوش مصنوعی قدرت را به دست گرفته یا جهانی که درآن هوش مصنوعی از انسان‌ها، انسانیت بیشتری دارند.
۳- کلارا و خورشید (Klara and the Sun)
کازوئو ایشی گورو، نویسنده‌ی برنده‌ی جایزه نوبل ادبیات، آثار فاخر زیادی را در کارنامه خود دارد. یکی از مشهورترین آثار او، کتاب «کلارا و خورشید» است؛ داستانی از دید یک هوش مصنوعی که به جهان انسان‌ها نگاه می‌کند و سعی می‌کند که بشریت را بفهمد. در آینده‌ای نامعلوم، هوش‌های مصنوعی خاصی طراحی شده‌اند که وظیفه آن‌ها، همراهی با انسان‌های بی‌کس و تنها است. کلارا یکی از این هوش مصنوعی‌هاست که با نور خورشید کار می‌کند. او پشت ویترین یک مغازه برای فروش گذاشته شده و از شیشه مغازه، جهان بیرون مغازه را نگاه می‌کند؛ در انتظار اینکه توسط یک انسان خریداری شود. او به شدت باهوش و کنجکاو است ولی دانش کمی از دنیا دارد.کلارا دیدگاه زیبایی به جهان دارد و خورشید را بخاطر اینکه به او انرژی می‌دهد، دوست خود می‌داند. او بالاخره به آرزویش می‌رسد و او را برای یک دختر مریض‌حال می‌خرند. هرچه در داستان جلوتر می‌رویم، در کنار نگاه کنجکاوانه کلارا بیشتر با جهان و هویت انسانی خود آشنا می‌شویم. این کتاب در لیست انتخابی جوایز بوکر در سال ۲۰۲۱ نیز حضور داشته است.
۲- اودیسه فضایی (A Space Odyssey)
اگر در مورد کتاب درباره هوش-مصنوعی بخواهیم نمونه‌ای را مثال بزنیم، یکی از مشهورترین کتاب‌های علمی تخیلی کتاب «اودیسه فضایی» نوشته‌ی آرتور سی. کلارک است؛ نویسنده‌ی ژانر علمی تخیلی که به قدری در این زمینه نام والایی داشت که نام او را روی یکی از معتبرترین جوایز رمان‌های علمی-تخیلی گذاشتند. استنلی کوبریک نیز اقتباسی از رمان آرتور سی.کلارک با نام «۲۰۰۱ اودیسه فضایی» انجام داده است. این کتاب علمی-تخیلی درباره هوش مصنوعی، بسیاری از موضوعات آینده بشریت را به واقع‌گرایانه‌ترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد. در ماموریتی به نام دیسکاوری، دو انسان فضانورد با سفینه‌ای در آسمان به کاوش می‌پردازند. سفینه آن‌ها توسط هوش مصنوعی هدایت می‌شود که نام این هوش مصنوعی هال ۹۰۰۰ است که فضانوردان داخل سفینه او را هال صدا می‌کنند. طولی نمی‌کشد که فضانوردان متوجه سرپیچی‌های هال می‌شوند و پس از اینکه هوش مصنوعی‌های داخل سفینه، علیه مسافران آن دست به خشونت می‌زنند، فضانوردان باید تمام تلاش خود را بکنند تا زنده بمانند. هال ۹۰۰۰ یکی از مشهورترین شخصیت منفی‌های سینما و ادبیات است و اقتباس و ادای دین‌های زیادی را پس از خود داشته است. یکی از مشهورترین مثال‌های آن می‌توان به شخصیت منفی انیمیشن «وال.ای» محصول مشترک دیزنی و پیکسار اشاره کرد. آرتور سی. کلارک سه دنباله نیز برای رمان خود نوشته است که با نام‌های «۲۰۱۰: اودیسه دوم»، «۲۰۶۱: اودیسه سوم» و در نهایت «۳۰۰۱: آخرین اودیسه» به چاپ رسیده‌اند.
۱- بلید رانر (Blade Runner)
«بلید رانر: آیا اندرویدها خواب گوسفندان الکترونیکی می‌بینند؟» اثر نویسنده مشهور علمی تخیلی، فیلیپ کی. دیک است که با نام «بلید رانر» به صورت فیلم سینمایی نیز اقتباس شده است. این کتاب درباره هوش مصنوعی، یکی از مشهورترین آثار پادآرمان‌شهری است. داستان در مورد دنیا پس از جنگی بزرگ است که در آن بسیاری از موجودات زنده از بین رفته‌اند و دولت‌های جهانی برای جبران و بازگرداندن تعادل، دست به ساخت موجودات زنده‌ای که کاملا شبیه به موجودات زنده قبلی هستند زدند. بسیاری از حیوانات به صورت هوش مصنوعی بازسازی شدند و انسان‌ها هم از این قائده مستثنی نبودند. پس از تولید انبوه شبه‌انسان‌ها، زمین پر از هوش مصنوعی‌هایی شده که با انسان‌های معمولی هیچ تفاوتی ندارند. تنها راه اینکه تفاوت آن‌ها را با یک انسان معمولی متوجه بشویم، دستگاه مخصوصی است که پروسه‌ای طولانی برای شناسایی دارد. داستان در مورد ریک دکارد، یک شکارچی انسان است که باید شش هوش مصنوعی خطرناک که از مریخ به زمین فرار کرده‌اند را پیدا کرده و بکشد. ولی در میانه راه، دکارد راز‌های زیادی از جهان اطراف خود کشف می‌کند. با اینکه دو اقتباس مختلف از این کتاب انجام شده، هر دو تفاوت‌های زیادی با کتاب دارند و جهان‌سازی کتاب خیلی گسترده‌تر از فیلم‌های اقتباسی آن است و مطالعه این رمان برای طرفداران این ژانر امری ضروری است.
منبع: دیجی‌کالا مگ