وودی آلن چهره مشهوری که حضورش در جشنواره‌های بین‌المللی طی سال‌های اخیر بسیار حاشیه‌ساز بوده است امسال با فیلم «بخت خوش» (Coup de chance) که تحت عنوان «کودتای شانس» هم به فارسی ترجمه شده به جشنواره ونیز آمده است. نقد فیلم بخت خوش و امتیاز منتقدان به این فیلم سینمایی را در ادامه مطلب بررسی کرده‌ایم.
پنجاهمین فیلم بلند کارنامه کاری آلن، اولین فیلم تماما فرانسوی‌زبان او است که داستان فانی و ژان، زوجی را روایت می‌کند که ظاهرا یک زندگی ایده‌آل را در آپارتمانی زیبا در پاریس سپری می‌کنند. گرچه به نظر می‌رسد رابطه عاطفی این زوج هم‌چون روز نخست آشنایی، تر و تازه است اما وقتی فانی به شکل اتفاقی آلن، دوست سابق دوران دبیرستانش را ملاقات می‌کند همه چیز دگرگون می‌شود. این دو بیشتر و بیشتر نزدیک می‌شوند و شرایط تغییر می‌کند.
نقدها و نمرات فیلم «بیچارگان»؛ بهترین فیلم کارنامه لانتیموس (جشنواره ونیز ۲۰۲۳)
در حالی که عموم منتقدان به تحسین فیلم جدید آلن پرداختند و برخی دیگر «بخت خوش» را بهترین فیلم سال‌های اخیر او ارزیابی کردند، حضور این هنرمند در جشنواره ونیز بدون حاشیه نماند. آلن مدت‌ها است که توسط همسر سابق و دخترخوانده‌اش به آزارگری متهم شده است. با وجود اینکه این جرایم در دادگاه ثابت نشده اما این اتهامات شهرت آلن را تحت تاثیر قرار داده است و دست کم می‌توان ادعا کرد امکانات او را برای کارکردن در ایالات متحده آمریکا تحت تاثیر قرار داده. یکی از دلایل فعال‌شدن بیشتر او در اروپا را می‌توان به همین دلیل دانست. ابتدا سال ۱۹۹۲ بود که میا فارو همسر وودی آلن پس از ۱۲ سال زندگی مشترک از او جدا شد و ادعا کرد آلن از دخترش دیلن که آن زمان هفت ساله بود، سو استفاده کرده است. گرچه فارو نتوانست این ادعا را در دادگاه ثابت کند اما در این سال‌ها ادعای خود را علیه آلن بارها تکرار کرده است. ماجرا زمانی جدی‌تر شد که دیلن در سال ۲۰۱۳ در یک مصاحبه ادعای مادرش را تکرار کرد. او در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ در اظهاراتی دیگر صحت این واقعه را تایید کرد. با پاگرفتن جنبش‌های فرهنگی جدید در ایالات متحده، کار برای وودی آلن از هر زمان دیگری دشوارتر شد. قرارداد او با آمازون برای فیلم «یک روز بارانی در نیویورک» (A Rainy Day in New York) لغو شد و فیلم آلن بلاتکلیف ماند. او در واکنش برای دریافت غرامت ۶۸ میلیون دلاری از آمازون شکایت کرد.
حضور وودی آلن در فرش قرمز جشنواره ونیز هم تحت تاثیر همین شرایط با برخی حواشی همراه بود. در حالی که بخشی از حاضرین او را به شدت تشویق کردند، گروهی از منتقدان او در حوالی محل حضورش علیه این هنرمند تجمع کردند. وودی آلن در مصاحبه‌های اخیرش در جشنواره ونیز به سوالاتی درباره همین مسائل هم پاسخ داد. او در پاسخ به سوال خبرنگاری که گفت آیا احساس می‌کند به نوعی «طرد» (Cancel) شده است گفت به نظر فرهنگ طرد یا همان فرهنگ کنسل (Cancel culture) احمقانه است. آلن گفت: «صرفا کل این مسائل به نظرم احمقانه می‌رسد. به این موضوع فکر نمی‌کنم. نمی‌دانم کنسل‌شدن به چه معنا است. می‌دانم که طی سالیان، همه چیز برای من یکسان بوده است. فیلم‌هایم را می‌سازم. آنچه تغییر کرده مساله ارائه این آثار است … کار می‌کنم و کار برایم در قالب همان شیوه همیشگی جریان دارد. فیلم‌نامه می‌نویسم، پول فراهم می‌کنم، فیلم می‌سازم، فیلم را جلوی دوربین می‌برم، تدوین می‌کنم و فیلم آماده نمایش می‌شود. تغییر از سوی فرهنگ طرد نیست.»
در شرایط فعلی به نظر می‌رسد فیلم جدید آلن به عنوان یک فیلم فرانسوی‌زبان مشکلی برای نمایش در این کشور نداشته باشد. ظاهرا قرار است این فیلم به زودی و طی هفته‌های آتی در فرانسه اکران شود اما هنوز تاریخ مشخصی برای نمایش فیلم در ایالات متحده اعلام نشده است. آخرین فیلم آلن یعنی «جشنواره ریفکین» (Rifkin’s Festival) محصول سال ۲۰۲۰ که اولین‌بار در جشنواره فیلم سن سباستین به نمایش درآمد، اکرانی محدود در آمریکا داشت و سپس از طریق پلتفرم‌های استریمینگ در اختیار مخاطبان قرار گرفت. برخی از تحلیل‌گران معتقد بودند آشتی هالییود با آلن بیشتر تحت تاثیر موفقیت این فیلم‌ساز خواهد بود. در حالی که طی سال‌های اخیر گمان می‌رفت فشارها به انزوای آلن و ترک فیلم‌سازی‌اش منجر خواهد شد او به مسیرش ادامه داده و حالا حتی از نظر منتقدان انگلیسی‌زبان هم دوباره با فیلم جدیدش اثری موفق ارائه کرده است. در نتیجه باید دید واکنش‌ها در هالیوود به کدام سمت و سو خواهد رفت.
بررسی نظرات منتقدان در وبسایت راتن تومیتوز نشان می‌دهد در مجموع ۸۸ درصد منتقدان از فیلم «بخت خوش» رضایت داشته‌اند. این وبسایت ۱۷ نقد را درباره فیلم آلن جمع‌آوری کرده که در میان‌شان ۱۵ نقد مثبت و ۲ نقد منفی به چشم می‌خورد. وضعیت نقد فیلم بخت خوش در وبسایت متاکریتیک تا حدی متفاوت است و این فیلم از مجموع ۸ نقد با ۴ نقد مثبت و ۴ نقد میانه امتیاز ۶۰ از ۱۰۰ را به دست آورده است.
نقد فیلم بخت خوش
رابی کالین – تلگراف
امتیاز: ۶۰ از ۱۰۰
قرار نبود وودی آلن طرد شود؟ خب، شاید در توییتر یا هالیوود اینطور باشد اما در جشنواره فیلم ونیز، نه آنقدرها. وقتی نام این کارگردان ۸۷ ساله در آغاز جدیدترین فیلمش به نمایش درآمد با تشویق تماشاگران حدودا هزارنفری سالن مواجه شدیم و یک ساعت و نیم بعد در پایان فیلم، پخش تیتراژ پایانی مجددا با تشویق‌های شدیدی همراه شد.
آلن از دسامبر سال ۲۰۱۷، زمانی که دختر خوانده‌اش دیلن فارو در لس‌آنجلس تایمز پرسید چرا با وجود اتهامات جنسی که سال ۱۹۹۲ مطرح کرده، آلن از جنبش می_تو در امان مانده، برای ساخت فیلم در ایالات متحده به طور فزاینده‌ای با دشواری روبه‌رو شد. (این ادعا بارها توسط آلن رد شده، توسط موسی خواهر و برادر فارو رد شده است، و در آن زمان هم بدون آنکه به محکومیت آلن منجر شود مورد بررسی قرار گرفت.)
با این حال، صنعت سینمای اروپا به همکاری با آلن ادامه داده است. اندکی قبل از همه‌گیری کرونا، او فیلم «جشنواره ریفکین» را در اسپانیا جلوی دوربین برد، سپس در اواخر سال گذشته پنجاهمین فیلمش را با عنوان «بخت خوش» در پاریس با بازیگران فرانسوی زبان ساخت. نتیجه کاملا در تناسب با هیاهویی که در تقدیر از فیلم ایجاد شده نیست اما مطمئناً بهترین و خنده‌دارترین فیلم آلن از زمان ساخت فیلم «کافه سوسایتی» در سال ۲۰۱۶ است.
جاناتان رامنی – اسکرین‌‌دیلی
امتیاز: ۷۰ از ۱۰۰
از آنجایی که نام وودی آلن مدت‌ها زیر سایه اتهامات قرار داشت، مدافعان او به سختی تحت فشار قرار داشتند و استدلال می‌کردند که، با وجود همه این مسائل، استعداد این کارگردان کمرنگ نشده است. اکثر فیلم‌های اخیر آلن ترکیبی بودند از فیلم‌های متوسط تا فیلم‌های به شدت ضعیف و به نظر نمی‌رسید آلن علاقه‌ای به ایده‌های جدید داشته باشد. با این حال، با فیلم «بخت خوش»، آلن کاری انجام داده است که احتمالاً همه را شگفت‌زده خواهد کرد. او دقیقاً ایده جدیدی پیدا نکرده است اما حداقل راهی جدید برای انجام کارش – و آن هم به زبان فرانسوی – پیدا کرده است.
«بخت خوش» یک اختراع جدید بزرگ نیست، اما روحیه و نشاط بیشتری نسبت به تمام کارهای اخیر آلن دارد. بازیگران تند و پرجنب و جوش فیلم نشان می‌دهند که آلن در کارگردانی به زبان فرانسوی نسبتاً خوب عمل کرده و به نظر می‌رسد ستاره‌های فیلم در این کمدی شاد و روشن که به طور غیرمنتظره‌ای تیره و تار می‌شود، اوقات خوبی را سپری می‌کنند. اینکه آیا موقعیت تجاری آثار آلن با این فیلم بهبود خواهد یافت یا نه، بحث‌برانگیز است، اما «بخت خوش» احتمالاً در میان جمعیت‌های مسن‌تر مخاطبان قدردانی پیدا خواهد کرد، به ویژه در فرانسه – جایی که بدون شک برخی از کلیشه‌های توریستی‌تر فیلم را بر کارگردان خواهند بخشید.
فیلم کمتر از بعضی آثار دیگر آلن – مثلا « ویکی کریستینا بارسلونا» – کارت‌پستالی است و به شکل متقاعدکننده‌ای حال و هوا و دسیسه‌های پر از شایعه‌‌پراکنی جامعه پولدار و پرافاده پاریس را تداعی می‌کند.
فیلم با یک برداشت بلند در یکی از خیابان‌های پاریس آغاز می‌شود؛ با برخورد دو جوان فرانسوی که همکلاسی‌های سابق‌اند. زنی به اسم فانی که در یک حراجی مختص آثار گران‌قیمت هنری کار می‌کند و آلن که طلاق گرفته و برای نوشتن یک رمان به پاریس آمده است. آلن فاش می‌کند که زمانی دیوانه‌وار عاشق فانی بوده. فانی تحت تاثیر قرار گرفته است و انگار به شکل خوشایندی گیج و آشفته شده است. اما فانی با ژان، یک مرد جذاب ثروتمند که در حوزه امور مالی کار می‌کند و شایعات تاریکی پیرامونش در جریان است، ازدواج کرده است.
اوون گلیبرمن – ورایتی
امتیاز: ۸۰ از ۱۰۰
جشنواره فیلم ونیز به تازگی یک قانون نقض‌ناپذیر را به شکلی طعنه‌آمیز و خوشحال‌کننده تأیید کرده است: وودی آلن از داستان‌هایی که درباره قتل باشد فیلم‌های واقعا خوبی می‌سازد. البته می‌شد این موضوع را با تماشای فیلم دیگر او، «جنایت و جنحه» که سال ۱۹۸۹ اکران شد هم فهمید. آن فیلم در زمان اکرانش تکان دهنده بود و حتی همین امروز هم تکان‌دهنده و تاثیرگذار است. «جنایت و جنحه» فقط نشان نمی‌دهد که افراد معمولی می‌توانند مرتکب قتل شوند (همیشه این را در فیلم‌ها می‌بینیم)، بخش واقعا ترسناک قضیه این است که آدم‌های معمولی در حین انجام جنایت کاملاً عادی به نظر می‌رسند. در آن فیلم مارتین لاندو، که نقش یک چشم پزشک معمولی را بازی می‌کند، فردی را استخدام می‌کند تا معشوقه‌اش را بکشد و حالات پرتلاطم یک جنایتکار آماتور را به خوبی به تصویر می‌کشد. اما بخش ناراحت کننده ماجرا این است که لاندو از عاقبت جنایتش قسر در می‌رود. مساله‌ای که شما را به فکر فرو می‌برد تا از خود بپرسید: در زندگی واقعی چند نفر دیگر شبیه او هستند؟
فیلم «امتیاز نهایی» وودی آلن محصول سال ۲۰۰۵ یک تریلر عاشقانه بود که ایده‌های حتی ویران‌کننده‌تری را به نمایش گذاشت. در این فیلم همه چیز را از منظر یک شرور تمام‌عیار می‌بینید، مردی که می‌خواهد از نردبان اجتماعی بالا برود و رشد کند. شما در مسیر فیلم همراه با او عاشق دوست برادر ناتنی این شخصیت می‌شوید و درست زمانی که درگیر خط داستانی خیانتکارانه فیلم شدید، با صحنه قتلی که حتی آلفرد هیچکاک را هم تحت تاثیر قرار می‌داد، مسیر داستان چرخشی تکان‌دهنده پیدا می‌کند.
«بخت خوش» فیلم جدید وودی آلن که در جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و آنچه را که می‌توان سه گانه «قاتل درون من» وودی آلن نامید کامل کرد، درام دیگری است که در آن یک شخصیت به ظاهر عادی و متمدن مانند فیلم‌های قبلی دست به قتل می‌زند. با این حال «بخت خوش» با جریان‌داشتن در پاریس، با حضور بازیگران فرانسوی و فرانسوی‌زبان بودنش، متمایز است. این فیلم دیدگاه بدبینانه اروپایی در مورد عشق، ازدواج، خیانت و حذف افرادی که سد راه زندگی شما می‌شوند را به تصویر می‌کشد. فیلم لحنی شاد از جنس یک شادی از درون مرده را حفظ می‌کند که با موسیقی متنی از آهنگ‌های جاز دهه ۱۹۶۰ همراه است. اگرچه «بخت خوش» یک کمدی نیست، اما تقریباً می‌توانید تصور کنید که وودی آلن یک گوشه ایستاده و به حماقت انسان‌هایی که در فیلم نشان داده می‌خندد.