بیماری قند که معمولاً به آن به اختصار دیابت گفته می‌شود، یک بیماری مزمن است که بر نحوه‌ی تبدیل غذا به انرژی تأثیر می‌گذارد. انواع مختلفی از این بیماری وجود دارد که افزایش غیرطبیعی گلوکز (قند) خون ویژگی مشترک همه‌ی آن‌ها است.
متأسفانه، شیوع دیابت در سراسر جهان در حال افزایش است. در سال ۲۰۲۱، فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) اعلام کرد که ۵۳۷ میلیون نفر از بزرگسالان ۲۰ تا ۷۹ ساله‌ی جهان به این بیماری مبتلا هستند و تخمین زده می‌شود که تعداد این افراد تا سال ۲۰۳۰ به ۶۴۳ میلیون نفر و تا سال ۲۰۴۵ به ۷۸۳ میلیون نفر برسد. طبق این آمار، ۷۳ میلیون نفر از ساکنان خاورمیانه و شمال آفریقا دیابت دارند که این میزان تا سال ۲۰۳۰ به ۹۵ میلیون نفر و تا سال ۲۰۴۵ به ۱۳۶ میلیون نفر افزایش می‌یابد.
دیابت درمان قطعی ندارد، اما می‌توان با اتخاذ سبک زندگی سالم و دارودرمانی آن را کنترل کرد. برای اینکه در مورد این بیماری شایع و مهم اطلاعات بیشتری کسب کنید، مقاله‌ی امروز دیجی‌کالا مگ را تا انتها بخوانید.
بیماری دیابت چیست؟
سلول‌ها برای تأمین بخش عمده‌ی انرژی مورد نیاز خود به یک قند ساده به نام گلوکز وابسته هستند. وقتی غذا می‌خورید، اکثر کربوهیدرات‌های قابل هضم به گلوکز تبدیل شده و به‌سرعت جذب خون می‌شوند. بالا رفتن قند خون باعث تحریک پانکراس (لوزالمعده) و افزایش تولید انسولین توسط آن می‌شود. بدون انسولین، گلوکز در جریان خون باقی می‌ماند و نمی‌تواند به داخل سلول‌هایی برود که به آن نیاز دارند.
دیابت وضعیتی است که با افزایش غیرطبیعی گلوکز خون مشخص می‌شود، چون بدن یا انسولین کافی تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند به‌درستی از آن استفاده کند. معمولاً قند خون پس از صرف غذا بالا می‌رود اما بعد از ۱ تا ۲ ساعت کاهش می‌یابد، چون گلوکز از خون خارج می‌شود و به درون سلول‌ها می‌رود. اما در بیماران دیابتی، قند خون برای چند ساعت بالا باقی می‌ماند. همچنین ممکن است بعد از خوردن غذا قند خون آن‌ها بسیار بیشتر از افراد سالم با میزان قند خون نرمال افزایش یابد.
انواع دیابت
این بیماری سه نوع اصلی دارد که عبارتند از:
۱. دیابت نوع ۱
یک بیماری خودایمنی است که به‌دلیل حمله‌ی سیستم ایمنی به پانکراس و از بین رفتن سلول‌های تولیدکنندهی انسولین ایجاد می‌شود. ۵ تا ۱۰ درصد بیماران دیابتی به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند. معمولاً این بیماری کودکان، نوجوانان و جوانان را گرفتار می‌کند، اما می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ باید هر روز انسولین تزریق کنند. به همین دلیل، به آن «دیابت وابسته به انسولین» هم می‌گویند.
۲. دیابت نوع ۲
در این نوع دیابت، بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند یا سلول‌ها به این هورمون پاسخ نمی‌دهند. دیابت نوع ۲ شایع‌ترین نوع این بیماری است، به طوری که ۹۰ تا ۹۵ درصد بیماران دیابتی را شامل می‌شود. این بیماری غالباً در افراد میانسال و سالمند رخ می‌دهد و به‌عنوان «دیابت بزرگسالان» و «دیابت ناشی از مقاومت به انسولین» هم شناخته می‌شود.
معمولاً قبل از اینکه به دیابت نوع ۲ مبتلا شوید، برای مدت نسبتاً طولانی قند خون شما بالاتر از حد طبیعی است اما به‌اندازه‌ای بالا نیست که به‌عنوان یک بیمار دیابتی معرفی شوید. به این مرحله از بیماری «پیش‌دیابت» گفته می‌شود.
۳. دیابت بارداری
این نوع دیابت در بعضی از زنان سالم در دوران بارداری ایجاد می‌شود و معمولاً بعد از زایمان از بین می‌رود. با این حال، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را در مراحل بعدی زندگی افزایش می‌دهد.
مهم‌ترین علائم دیابت کدامند؟
علائم دیابت به میزان قند خون شما بستگی دارد. بعضی از افراد، به‌خصوص مبتلایان به پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. در دیابت نوع ۱، علائم به‌سرعت ظاهر شده و شدیدتر می‌شوند.
علائم عمومی
علائم کلی دیابت عبارتند از:
- افزایش گرسنگی
- افزایش تشنگی
- کاهش وزن
- تکرر ادرار
- تاری دید
- خستگی مفرط
- تأخیر در التیام زخم‌ها
علائم در مردان
مردان مبتلا به این بیماری ممکن است موارد زیر را هم تجربه کنند:
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- کاهش قدرت عضلانی
علائم در زنان
علائمی که در زنان دیابتی دیده می‌شوند عبارتند از:
- خشکی واژن
- عفونت دستگاهی ادراری
- عفونت‌های قارچی
- خشکی و خارش پوست
علائم دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ به بروز علائم زیر منجر می‌شود:
- گرسنگی شدید
- افزایش تشنگی
- کاهش وزن ناخواسته
- تکرر ادرار
- تاری دید
- خستگی
- تغییرات خلقی
علائم دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ با علائم زیر همراه است:
- افزایش گرسنگی
- افزایش تشنگی
- افزایش ادرار
- تاری دید
- خستگی
- تأخیر در التیام زخم‌ها
- عفونت‌های مکرر
علائم دیابت بارداری
اکثر زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند هیچ علامتی ندارند و پزشکان اغلب این مشکل را در طول آزمایشی که معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود، تشخیص می‌دهند. در موارد نادر، فرد مبتلا به دیابت بارداری افزایش تشنگی یا تکرر ادرار را تجربه می‌کند.
چرا به دیابت مبتلا می‌شویم؟
دلیل بالا بودن قند خون به نوع دیابت بستگی دارد.
دیابت نوع ۱
پزشکان دقیقاً نمی‌دانند که چه چیزی باعث دیابت نوع ۱ می‌شود. در مبتلایان به این بیماری به‌دلایل نامشخص سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکنندهی انسولین در پانکراس حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. احتمال دارد ژن‌ها در ابتلای بعضی از افراد به این بیماری نقش داشته باشند. همچنین ممکن است یک ویروس باعث حمله‌ی سیستم ایمنی شود.
دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی ناشی می‌شود. اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. همچنین این بیماری در بعضی از خانواده‌ها شایع‌تر است. اعضای خانواده ژن‌های مشترکی دارند که احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ و اضافه وزن را در آن‌ها افزایش می‌دهد.
دیابت بارداری
در دوران بارداری، جفت هورمون‌هایی تولید می‌کند که حساسیت سلول‌های زن باردار را نسبت به اثرات انسولین کاهش می‌دهند و باعث افزایش قند خون می‌شوند. زنانی که هنگام باردار شدن اضافه وزن دارند یا در دوران بارداری بیش از حد وزن اضافه می‌کنند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
چه کسانی در معرض خطر دیابت هستند؟
بعضی عوامل خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهند.
دیابت نوع ۱
افرادی که در معرض ابتلا به دیابت نوع ۱ قرار دارند عبارتند از: کودکان و نوجوانان، کسانی که پدر، مادر، خواهر یا برادر آن‌ها به دیابت مبتلا است و افرادی که حامل ژن‌های مرتبط با این بیماری هستند.
دیابت نوع ۲
در افراد زیر خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ بالا است:
- افراد چاق
- افرادی که سن آن‌ها بالای ۴۵ سال است
- کسانی که یکی از والدین، خواهر یا برادر آن‌ها به این بیماری مبتلا است
- افراد کم‌تحرک
- زنانی که سابقه‌ی دیابت بارداری دارند
- افراد مبتلا به پیش‌دیابت
- افراد مبتلا به پرفشاری خون یا افزایش چربی‌های خون
دیابت بارداری
افراد زیر بیش از دیگران در معرض ابتلا به دیابت بارداری هستند:
- زنان چاق
- زنان بالای ۲۵ سال
- زنانی که در بارداری قبلی خود به این بیماری مبتلا بوده‌اند
- زنانی که سابقه‌ی به دنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از ۴ کیلوگرم را دارند
- زنان دارای سابقه‌ی خانوادگی دیابت نوع ۲
- زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
دیابت چه عوارضی دارد؟
قند خون بالا به اندام‌ها و بافت‌های سراسر بدن آسیب می‌رساند. مهم‌ترین عوارض مرتبط با دیابت عبارتند از:
- حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی
- آسیب‌دیدگی اعصاب
- مشکلات کلیوی
- مشکلات بینایی
- از دست دادن شنوایی
- آسیب‌دیدگی پا، برای مثال ایجاد عفونت‌ها و زخم‌هایی که بهبود پیدا نمی‌کنند
- بیماری‌های پوستی، مانند عفونت‌های باکتریایی و قارچی
- افسردگی
- زوال عقل
عوارض دیابت بارداری
دیابت بارداری کنترل‌نشده می‌تواند به مشکلاتی منجر شود که هم مادر و هم جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهند. عوارضی که بر جنین تأثیر می‌گذارند شامل موارد زیر هستند:
- تولد نوازد نارس
- تولد نوزادی که وزن او هنگام تولد بالاتر از حد طبیعی است
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در مراحل بعدی زندگی
- افت قند خون
- یرقان و زردی
- مرده‌زایی
یک زن مبتلا به دیابت بارداری ممکن است دچار عوارضی مانند فشار خون بالا (پره‌اکلامپسی) یا دیابت نوع ۲ شود. همچنین احتمال دارد به زایمان سزارین نیاز پیدا کند. ابتلا به دیابت بارداری احتمال بروز این مشکل را در بارداری‌های بعدی افزایش می‌دهد.
روش‌های تشخیص دیابت کدامند؟
علائم دیابت نوع ۱ اغلب به‌طور ناگهانی شروع می‌شوند، اما علائم انواع دیگر این بیماری به‌تدریج ظاهر می‌شوند یا ممکن است به‌راحتی قابل مشاهده نباشند. به همین دلیل، توصیه می‌شود افراد زیر از نظر دیابت غربالگری شوند:
- تمام کسانی که شاخص توده‌ی بدنی (BMI) آن‌ها بالاتر از ۲۵ است و عوامل خطر دیابت را دارند. این عوامل خطر عبارتند از: پرفشاری خون، کلسترول بالا، سندرم تخمدان پلی کیستیک، بیماری قلبی، سبک زندگی کم‌تحرک و داشتن سابقه‌ی خانوادگی دیابت.
- افراد بالای ۳۵ سال باید غربالگری اولیه‌ی قند خون را انجام دهند و در صورت طبیعی بودن نتایج هر سه سال یکبار آن را تکرار کنند.
- زنان دارای سابقه‌ی دیابت بارداری باید هر سه سال یکبار غربالگری شوند.
- افراد مبتلا به پیش‌دیابت باید هر سال آزمایش خون بدهند.
- بیماران مبتلا به HIV باید از نظر ابتلا به دیابت غربالگری شوند.
آزمایش‌های مورد نیاز برای تشخیص دیابت نوع ۱، نوع ۲ و پیش‌دیابت
پزشکان از آزمایش‌های زیر برای تشخیص دیابت استفاده می‌کنند:
- هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1C). این آزمایش خون که به ناشتا بودن نیاز ندارد، میانگین قند خون را در ۲ تا ۳ ماهی گذشته نشان می‌دهد. A1C کمتر از ۵/۷ درصد طبیعی و بین ۵/۷ تا ۶/۴ درصد پیش‌دیابت تلقی می‌شود. اگر A1C در دو آزمایش جداگانه ۶/۵ درصد یا بالاتر باشد، به این معنی است که به دیابت مبتلا هستید.
- قند خون تصادفی. این آزمایش قند خون را بدون توجه به زمان غذا خوردن و به‌صورت تصادفی در طول روز اندازه‌گیری می‌کند. قند خون ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) یا بالاتر نشان‌دهنده‌ی دیابت است.
- قند خون ناشتا (FBS). این آزمایش بعد از حداقل هشت ساعت ناشتا بودن انجام می‌شود. FBS کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر از سالم بودن شما خبر می‌دهد و FBS بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر پیش‌دیابت محسوب می‌شود. اگر در دو آزمایش جداگانه FBS حداقل ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، به دیابت مبتلا هستید.
- تست تحمل گلوکز خوراکی. ابتدا قند خون شما به‌صورت ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس یک مایع شیرین می‌نوشید و سطح قند خون‌تان به‌طور منظم طی دو ساعت آینده بررسی می‌شود. اگر بعد از دو ساعت قند خون کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، دیابت ندارید. اما قند خون بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر به معنی پیش‌دیابت و قند خون ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر نشان‌دهنده‌ی دیابت است.
اگر پزشک به دیابت نوع ۱ مشکوک باشد، ممکن است کتون ادرار را اندازه‌گیری کند. وقتی بدن به‌دلیل کمبود انسولین قادر به استفاه از گلوکز نیست، برای تأمین انرژی به سراغ چربی‌ها می‌رود که این امر باعث تولید کتون می‌شود. علاوه بر این، احتمالاً پزشک با آزمایش وجود سلول‌های مخرب سیستم ایمنی را که اتوآنتی‌بادی نامیده می‌شوند، بررسی می‌کند.
نحوه‌ی تشخیص دیابت بارداری
برای تشخیص دیابت بارداری، پزشک سطح قند خون شما را بین هفته‌ی ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش می‌کند. برای این کار، دو نوع تست وجود دارد:
- تست چالش گلوکز. یک ساعت پس از نوشیدن مایعات شیرین، قند خون بررسی می‌شود. اگر نتیجه طبیعی باشد، به آزمایش دیگری نیاز ندارید. اما اگر سطح قند خون بالا باشد، باید تست تحمل گلوکز را انجام دهید.
- تست تحمل گلوکز. ابتدا قند خون به‌صورت ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس یک نوشیدنی شیرین به شما داده می‌شود تا قند خون به‌ترتیب بعد از یک و دو ساعت آزمایش شود. اگر یکی از این سه آزمایش بالاتر از حد طبیعی باشد، به دیابت بارداری مبتلا هستید.
دیابت چگونه درمان می‌شود؟
درمان دیابت به نوع آن، سطح قند خون و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد، اما معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:
دارودرمانی
پزشکان دیابت را با چند داروی مختلف که تعدادی از آن‌ها خوراکی و بعضی دیگر تزریقی هستند، درمان می‌کنند. انسولین درمان اصلی دیابت نوع ۱ است. این داروی تزریقی جایگزین هورمونی می‌شود که بدن شما قادر به تولید آن نیست.
در بسیاری از موارد، دیابت نوع ۲ با رژیم غذایی و ورزش کنترل می‌شود. اما اگر تغییر سبک زندگی برای کاهش قند خون کافی نباشد، باید از داروهای خوراکی استفاده کنید. برای بعضی از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ انسولین تزریقی تجویز می‌شود.
زنان مبتلا به دیابت بارداری باید سطح قند خون خود را چند بار در روز با دستگاهی تست قند خون اندازه‌گیری کنند. غالباً تغییر رژیم غذایی و ورزش برای کاهش قند خون این زنان کافی است، اما تقریباً ۱۵ تا ۳۰ درصد آن‌ها به انسولین نیاز پیدا می‌کنند.
- چند نوع درمان دارویی برای دیابت وجود دارد؟ (از روش مصرف تا عوارض جانبی)
اصلاح رژیم غذایی
تغذیه‌ی سالم بخش اصلی مدیریت دیابت است. سطح قند خون شما بر اساس نوع غذاهایی که می‌خورید افزایش یا کاهش می‌یابد. برای اینکه سطح قند خون خود را ثابت نگه دارید و از بالا رفتن وزن‌تان جلوگیری کنید، از غذاهای سالم مثل میوه، سبزی، غلات کامل، پروتئین بدون چربی مانند مرغ و ماهی و چربی‌های سالم مثل روغن زیتون و آجیل استفاده کنید. بیمارانی که انسولین تزریق می‌کنند باید میزان کربوهیدرات دریافتی را با دوز انسولین تطبیق بدهند.
- ۱۶ میان‌وعده‌ی خوشمزه برای افراد دیابتی
فعالیت بدنی
ورزش در کنترل دیابت نقش اساسی دارد و این موضوع برای انواع مختلف این بیماری صادق است. فعالیت بدنی حساسیت سلول‌ها به هورمون انسولین را بهبود می‌بخشد، به کنترل وزن کمک می‌کند، از عوارض دیابت پیشگیری می‌کند و باعث بهبود خلق و خو می‌شود.
پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری برای اکثر بیماران دیابتی مناسب هستند، اما بهتر است قبل از شروع ورزش با پزشک مشورت کنید. ممکن است لازم باشد اقدامات احتیاطی خاصی را در این رابطه رعایت کنید، مانند چک کردن قند خون قبل و بعد از تمرین و اطمینان از دریافت کافی مایعات.
- راهنمای کامل ورزش کردن برای مبتلایان به دیابت نوع ۱
- ۱۱ حرکت یوگا برای مقابله با دیابت که حتما باید امتحان کنید
پایش روزانه‌ی قند خون
پایش منظم قند خون با استفاده از دستگاهی تست قند خون برای مبتلایان به دیابت و پیش‌دیابت یک امر ضروری است. با این کار متوجه می‌شوید که چه عواملی قند خون‌تان را افزایش می‌دهند و آیا درمان انتخاب‌شده‌ی برای شما در کنترل بیماری‌تان مؤثر است یا خیر. با این اطلاعات می‌توانید به پزشک برای تصمیم‌گیری در مورد بهترین برنامه‌ی درمانی کمک کنید.
انتخاب درمان مناسب از عوارض دیابت جلوگیری می‌کند یا بروز آن‌ها را به تأخیر می‌اندازد. وقتی پزشک رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی یا داروهایتان را تغییر می‌دهد، از شما می‌خواهد که با اندازه‌گیری منظم قند خون در خانه تأثیر این تغییرات را به او گزارش دهید.
- ۷ نکته‌ی مهم که باید قبل از خرید دستگاه تست قند خون بدانید
آیا دیابت قابل پیشگیری است؟
هیچ راهی برای پیشگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد، چون به‌دلیل اختلال عملکرد سیستم ایمنی ایجاد می‌شود. بعضی از علل دیابت نوع ۲، مانند ژن‌ها یا افزایش سن هم تحت کنترل شما نیستند. اما سایر عوامل خطر دیابت را می‌توان کنترل کرد. اگر به پیش‌دیابت مبتلا هستید، می‌توانید با رعایت نکات زیر از دیابت نوع ۲ پیشگیری کنید یا شروع آن را به تأخیر بیندازید:
- حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش هوازی مانند پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری داشته باشید.
- مصرف چربی‌های اشباع، چربی‌های ترانس و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده را کاهش دهید. این ترکیبات مضر در فست‌فودها، گوشت‌های پرچرب یا فرآوری‌شده، تنقلات شیرین و نوشیدنی‌های شیرین یافت می‌شوند.
- مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را افزایش دهید
- از حجم وعده‌های غذایی خود بکاهید.
- اگر اضافه وزن دارید، سعی کنید ۵ تا ۷ درصد از وزن بدن‌تان را کاهش دهید.
کلام پایانی
دیابت نوع ۱ از عواملی ناشی می‌شود که خارج از کنترل شما هستند، اما با انتخاب غذاهای سالم، افزایش فعالیت بدنی و کاهش وزن می‌توانید از دیابت نوع ۲ پیشگیری کنید. بهتر است با پزشک در مورد این بیماری مشورت کنید و اگر در معرض خطر ابتلا به آن هستید، آزمایش خون بدهید.
تمام کسانی که علائم دیابت را تجربه می‌کنند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنند. هر چقدر این بیماری سریع‌تر تشخیص داده شود، احتمال اینکه بتوانید زندگی طولانی‌تر و سالم‌تری داشته باشید بیشتر می‌شود. در صورت ابتلا به دیابت، سبک زندگی خود را اصلاح کنید، به‌طور منظم قند خون‌تان را اندازه بگیرید و از داروهای تجویزشده طبق دستور پزشک استفاده کنید.
منابع: mayoclinic, healthline