آموزش استفاده از توالت به کودک یکی از مهم‌ترین مراحل رشد در دوران نوپایی و خردسالی است که معمولا چالش‌های فراوانی برای والدین و بچه‌ها دارد. با رعایت نکاتی که در ادامه می‌خوانید، می‌توانید روند گرفتن کودک از پوشک را با موفقیت طی کنید.
نشانه‌های آمادگی کودک برای از پوشک گرفتن
اگر زودتر از زمان مناسب برای از پوشک گرفتن کودک اقدام کنید باعث ناامیدی شما و فرزندتان می‌شود و این فرآیند را می‌تواند بسیار دشوارتر کند. وقتی برای این کار عجله کنید، روند آموزش کودک بیشتر طول می‌کشد و هم والدین و هم فرزندان را اذیت می کند. برای اینکه زمان درست از پوشک گرفتن کودک را تشخیص دهید باید به علائمی که خود کودک نشان می‌دهد توجه کنید. اگر نشانه‌های زیر را در کودک دیدید، می‌توانید روند آموزش را شروع کنید.
۱. علاقه‌مندی کودک
کودکان از سنی به بعد کم‌کم علاقه نشان می‌دهند که دستشویی رفتن را یاد بگیرند. مثلا:
- بیشتر اوقات پوشک آن‌ها خشک و تمیز است.
- در مورد آن چه که در دستشویی انجام می‌شود کنجکاوی می کنند.
- دوست دارند لباس زیر مثل بچه‌های بزرگ‌تر بپوشند.
- شما می‌توانید این علاقه در کودک را با راهکارهایی مثل خواندن داستان‌های مرتبط، بیشتر کنید. ویدیوهای کودکانه و کتاب‌هایی در مورد آموزش دستشویی رفتن به کودکان وجود دارد که می‌توانید به کودک خود نشان دهید.
زمان مناسب این کار تقریبا بین ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی است. در این فاصله هر زمانی که کودک نشانه‌های آمادگی را نشان داد، آموزش را شروع کنید.
۲. خشک ماندن پوشک
اگر پوشک فرزند شما برای مدت ۲ ساعت و بیشتر در ساعت‌های بیداری خشک می‌ماند یا اینکه صبح‌ها با پوشک خشک از خواب بیدار می‌شود نشان می‌دهد که ظرفیت مثانه‌ی کودک به اندازه‌ی کافی بزرگ شده و توانایی کنترل او افزایش پیدا کرده است. هر دو مهارت برای یاد گرفتن دستشویی رفتن مستقل، لازم است.
البته دقت کنید که استفاده از پوشک‌هایی که قدرت جذب بسیار بالایی دارند، بررسی خشک ماندن پوشک را سخت‌تر می‌کند. در سن‌های بالاتر سعی کنید حداقل در روز از پوشک‌هایی که قدرت جذب بسیار بالایی دارند استفاده نکنید.
۳. متوجه شدن زمان دستشویی
به‌جای اینکه سعی کنید از روی رفتار و واکنش‌های کودک بفهمید که به دستشویی نیاز دارد و بعد به او یادآوری کنید، اجازه دهید که کودک خودش این نکته را بفهمد. کودکی که خودش قدرت تشخیص پیدا کرده باشد معمولا علائم زیر را نشان می‌دهد:
- برای دستشویی کردن حتی وقتی که پوشک دارد به یک اتاق دیگر می‌رود.
- معمولا پشت بعضی وسایل یا پرده پنهان می‌شود.
- موقع دستشویی کردن در پوشک به پوشک خودش اشاره می‌کند.
۴. نشان دادن استقلال
زمانی که کودک اعلام می‌کند که بعضی کارها را می‌تواند خودش انجام دهد یا اصرار دارد که خودش یاد بگیرد و انجام دهد، زمان مناسبی است تا استفاده از توالت را به او یاد بدهید. یکی از نشانه‌هایی که مشخص می‌کند فرزند شما آماده‌ی مستقل شدن است این است که دوست دارد کارهای جدید را امتحان کند و بعضی کارهای بزرگترها را تقلید می‌کند. داشتن خواهر یا برادر بزرگ‌تر معمولا باعث می‌شود که بچه‌ها بیشتر تمایل نشان دهند که از آن‌ها تقلید کنند.
۵. توانایی درآوردن لباس
برای یادگیری استفاده از دستشویی کودک شما باید توانایی بیرون آوردن و پوشیدن شلوارش را داشته باشد. برای بعضی بچه‌ها به دست آوردن مهارت حرکتی لازم برای انجام این کار، کمی بیشتر طول می‌کشد. برای اینکه این روند سریع‌تر انجام شود، لباس‌هایی برای بچه‌ها بخرید که بیرون آوردن آن و پوشیدن آن برای آن‌ها راحت باشد. شلوارهایی که کمربند دارند، جوراب‌شلواری‌های تنگ، شلوارهای زیپ‌دار، سرهمی و… برای این موقعیت مناسب نیست.
۶. توانایی دنبال کردن دستورالعمل‌ها
فرزند شما باید این توانایی را پیدا کرده باشد که دستورالعمل‌های شما را مرحله به مرحله اجرا کند. یاد گرفتن استفاده از دستشویی خودش چند مرحله دارد و بچه‌ها باید در سن و موقعیتی باشند که بتوانند دستورالعمل‌های شما را دقیقا و پشت سر هم اجرا کنند. در واقع فقط ابراز تمایل از طرف کودک کافی نیست و باید این توانایی در کودک شما شکل گرفته باشد.
۷. توانایی نشستن و حفظ تعادل
فرزند شما باید به سنی رسیده باشد که بتواند روی دو پا بنشیند و برای مدتی تعادل خود را حفظ کند. همچنین باید بتواند موقع نشستن و حفظ تعادل، کارهای دیگری هم با دست‌هایش انجام دهد. اگر فرزند شما هنوز در حفظ تعادلش مشکل دارد، اکنون زمان خوبی برای آموزش نیست.
۸. توانایی برقراری رابطه
کودک شما باید به سنی رسیده باشد که بتواند با کلمات ساده به شما نیازهایش را بگوید. حتی ممکن است با اشاره این را نشان دهد. این توانایی بسیار مهم است و اولین قدمی است که کودک به سمت شما برمی‌دارد تا متوجه شوید که زمان آموزش رسیده است.
۹. توانایی راه رفتن و دویدن
در ابتدا بچه‌ها ممکن است به دلیل حواس‌پرتی یا سرگرم شدن به بازی و… خیلی دیر متوجه شوند که به دستشویی نیاز دارند. آن‌ها باید به سنی رسیده باشند که بتوانند راه بروند و بدوند و در صورتی که دیر شده، خودشان را به موقع به دستشویی برسانند.
- هرآنچه درباره‌ی اختلال اضطراب جدایی در کودکان باید بدانید
از پوشک گرفتن کودک چقدر طول می‌کشد؟
بسیاری از والدین این سوال را زیاد می‌پرسند که از پوشک گرفتن کودک چقدر طول می‌کشد. از پوشک گرفتن کودک برای هر کودکی متفاوتی است. بعضی از کودکان دختر در چند روز یاد می‌گیرند که خودشان به دستشویی بروند و دیگر از پوشک استفاده نکنند اما برای بعضی کودکان این مدت تا چند ماه و حتی یک سال هم طول می‌کشد تا به طور کامل از پوشک بی‌نیاز شوند.
البته دقت کنید که در این فرایند بچه‌ها ممکن است اشتباهات متعددی را تکرار کنند که ناشی از فراموش کردن، حواس‌پرتی با بازی، تغییرات خلقی و… باشد. یعنی کودک به نظر می‌رسد که یاد گرفته ولی زیاد اشتباه می‌کند. اتفاقاتی که در زندگی کودک می‌افتد از یک سرماخوردگی ساده و جراحت گرفته تا تغییر خانه، تولد خواهر و برادر یا حتی انتقال به یک تخت بزرگ‌تر می‌تواند باعث شود که کودک عادت جدیدش را فراموش کند.
دختران معمولا زودتر از پسرها یاد می‌گیرند که چطور تنهایی به توالت بروند و زودتر از پوشک بی نیاز می‌شوند اما این مورد برای همه صدق نمی‌کند. اما در مجموع معمولا دو تا سه ماه زودتر از پسرها می‌توانید دختران را از پوشک بگیرید.
نکته‌ی دیگری که باید بدانید این است که بچه‌ها معمولا ادرار کردن در دستشویی را زودتر از مدفوع یاد می‌گیرند. پس تعجبی ندارد که اگر فرزند شما برای ادرار نیازی به پوشک نداشته باشد ولی برای مدفوع برای مدت بیشتری نیاز به استفاده از پوشک باشد. این مورد معمولا یکی از بزرگترین چالش‌های والدین در آموزش دستشویی رفتن به کودک است.
عوارض زود از پوشک گرفتن کودک
عجله برای از پوشک گرفتن کودک می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. از جمله ناامیدی در کودک و والدین که باعث می‌شود این فرایند یادگیری برای همه‌ی اعضای خانواده، دردسرآفرین و خسته‌کننده شود. علاوه‌بر‌این، ناتوانی کودک که در نهایت به عصبانیت والدین منجر می‌شود، می‌تواند استرس کودک را افزایش دهد.
از پوشک گرفتن کودک در سه سالگی
آموزش دادن به کودک برای استفاده از توالت و گرفتن کودک از پوشک یکی از مهم‌ترین مراحل رشد کودک است که معمولا با چالش‌های زیادی همراه است. بیشتر بچه‌ها این روند و یادگیری این مهارت را بین ۱۸ ماهگی تا دوسالگی طی می‌کنند اما ممکن است که تا ۳ سالگی هم طول بکشد که بستگی به میزان رشد توانایی‌های کودک دارد. برخی والدین آموزش را حتی زودتر از این بازه شروع می‌کنند.
برای از پوشک گرفتن کودک در سه سالگی تقریبا دیر است و باید کودک تا سه سالگی این مهارت را یاد گرفته باشد. البته بچه‌ها با هم تفاوت دارند و ممکن است زمان یادگیری برای هر کودک متفاوت باشد. ولی شروع یادگیری باید قبل از سه سالگی باشد.
زمان از پوشک گرفتن کودک پسر
کنترل کامل روی مثانه، عضلات کف لگن و اسفنکتراز دو سالگی ایجاد می‌شود. این‌ها توانایی‌هایی است که معمولا در دختران زودتر اتفاق می‌افتد و در پسران کمی بیشتر. اما در مجموع سن از پوشک گرفتن کودک برای پسران و دختران شبیه هم هست ولی از کودکی به کودک دیگر متفاوت است.
از پوشک گرفتن کودک در شب
برای آموزش کودک ابتدا باید تلاش کنید که برای ساعات روز، از دستشویی استفاده کند. از پوشک گرفتن کودک در شب باید بعد از مشاهده‌ی توانایی کودک برای استفاده از دستشویی در روز باشد. در روز کودک بیدار است و زود می‌تواند خودش را به دستشویی برساند اما در شب برای ساعت‌های طولانی خواب است. پس ابتدا سعی کنید پوشک روز را حذف کنید و در مرحله‌ی بعد سراغ پوشک شب بروید. در روزهای اول ممکن است شب‌ادراری هم برای کودک اتفاق بیافتد که طبیعی است. در مورد شب‌ادراری کودک در مطلب زیر بیشتر بخوانید:
- چگونه شب‌ادراری کودکان را درمان کنیم؟
روش‌های گرفتن کودک از پوشک
برای آموزش دستشویی رفتن به کودک و توقف استفاده از پوشک، روش‌های مختلفی وجود دارد. در ادامه دو روش اصلی آن را معرفی می‌کنیم.
۱. رویکرد کودک محور
این روش در سال ۱۹۶۲ توسط یک پزشک اطفال به نام T.Berry Brazelton مطرح شد. تمرکز این روش بر انتظار برای این است که خود کودک نشانه‌های آمادگی را نشان دهد و بعد به کودک، مراحل را آموزش دهیم که طی چند هفته یا چند ماه یاد بگیرد.
در این فرایند باید از راهکارهای انگیزشی مثل تشویق کردن و جایزه دادن هم استفاده کرد. ابتدا باید تلاش کنید که کودک را در ساعات روز، بدون پوشک رها کنید و از او بخواهید که هر زمان نیازی به دستشویی داشت اعلام کند. بعدا از اینکه کودک کنترل کافی در روز را به دست آورد، برای حذف پوشک در شب هم اقدام کنید.
در این روش ابتدا باید کودک را با محیط سرویس بهداشتی آشنا کنید و توضیح دهید که بزرگترها برای دستشویی رفتن چه کارهایی انجام می‌دهند. در مرحله‌ی بعد کودک باید با لباس روی صندلی‌های مخصوص کودک که برای توالت فرنگی است یا سنگ توالت بنشیند و نشستن روی آن را یاد بگیرد. بعد از یکی دو هفته، کودک را بدون لباس و بدون پوشک روی توالت یا صندلی مخصوص کودک بنشانید. لازم نیست که کودک حتما از آن استفاده کند بلکه فقط همین که بدون لباس روی آن بنشیند کافی است.
در مرحله‌ی بعد لازم است به کودک نشان دهید که مدفوع در نهایت کجا می‌رود. می‌توانید همراه با کودک، یکی از پوشک‌های او را داخل دستشویی خالی کنید و بشویید تا کودک بداند که جای مدفوع و ادرار کجاست و دستشویی چطور کار می‌کند.
بعد از اینکه کودک مراحل دستشویی رفتن را یاد گرفت، آن‌ها را یکی دو بار در روز تشویق کنید که دستشویی رفتن را امتحان کنند. با این روش آن‌ها برای انجام این کار اعتماد به نفس پیدا می‌کنند و شما می‌توانید در طول روز یک بازه‌ی زمانی را بازه‌ی زمانی بدون پوشک در نظر بگیرید و در این زمان، دائما از کودک بپرسید که آیا دستشویی دارد یا نه. تا جایی که در نهایت خود کودک در این بازه‌های زمانی بدون اینکه بپرسید، هر زمانی که به دستشویی نیاز داشت به شما بگوید یا خودش به دستشویی برود.
۲. روش سه‌روزه
این روش بر آموزش ادرار کردن در توالت از طریق تکرار در مدت زمان کوتاه، تمرکز دارد. والدین یا پرستاران از تمجید، عدم تایید کلامی و اقدامات اصلاحی مکرر استفاده می‌کنند. علاوه بر این معمولا در این مدت کودک را به خوردن مایعات بیشتر تشویق می‌کنند. برای این روش کودک باید علائم آمادگی برای دستشویی رفتن را نشان داده باشد که حدود ۲۰ ماهگی است.
برای این روش می‌توانید از کاسه‌های توالت کوچک که مخصوص کودک است استفاده کنید. این کار را با کمک یک عروسک انجام دهید و دستشویی رفتن را با کمک عروسک به کودک یاد بدهید. سپس پوشک عروسک را جدا کنید و آن را بدون پوشک روی کاسه‌ی توالت بنشانید و بعد از اینکه دستشویی کرد، او را تشویق کنید.
برای این کار باید روزی حداقل ۶ ساعت وقت بگذارید. کودک وقتی فرایند را روی عروسکش یاد بگیرد معمولا تمایل پیدا می‌کند که آن را تکرار کند.
وقتی که کودک با موفقیت توانست در کاسه‌ی توالت ادرار کند، حتما باید او را تشویق کنید و به کودک جایزه بدهید. در صورتی که کودک اشتباه کند، تذکر و توبیخ کلامی کافی است.
در این روش معمولا در سه روز یا یکی دو روز بیشتر، کودک یاد می‌گیرد و تلاش می‌کند که بتواند مستقل از دستشویی استفاده کند.
- ۶ کتاب تربیت کودک برای داشتن فرزندانی موفق
نکات مهم از پوشک گرفتن کودک
آموزش دستشویی رفتن به کودک و از پوشک گرفتن کودک معمولا در شرایطی که با تشویق و جایزه همراه باشد، موفق‌تر است. اما توجه کنید که اشتباه کردن در روزهای اول، برای هر کودکی اتفاق می‌افتد. این اشتباهات که ممکن است ناشی از حواس‌پرتی کودک باشد، طبیعی است و به این معنی نیست که کودکتان دستشویی رفتن را از یاد برده است.
برای اینکه در این فرایند و مرحله‌ی مهم زندگی کودک موفق‌تر باشید به این نکات توجه کنید:
۱. آشنایی و نرمال‌سازی محیط دستشویی
والدین باید کودک را با محیط دستشویی آشنا کنند. حتی قبل از شروع آموزش، بد نیست که تعویض پوشک نوزاد را در دستشویی انجام دهید تا کودک کم کم در ناخودآگاهش ثبت شود که دستشویی برای چه کاری است. از زمانی که کودک بتواند راه برود، می‌توانید تعویض پوشکش را در دستشویی انجام دهید. مرحله‌ی بعد آشناسازی این است که اجازه دهید کودک با پوشک و لباس، روی کاسه‌ی توالت بنشیند.
۲. آموزش با سرگرمی
بچه‌ها هر چیزی را با سرگرمی و بازی، بهتر یاد می‌گیرند. وقتی با سرگرمی و روی خوش سعی کنید که به کودک آموزش دهید، فرزند شما ترس و استرسی بابت این کار نخواهد داشت. اگر فکر می‌کنید که آمادگی روحی برای این کار را ندارید و صبرتان خیلی زود تمام می‌شود، از یک نفر دیگر کمک بخواهید یا اینکه آموزش را به زمان بهتری موکول کنید.
۳. ایجاد اطمینان
زمانی که کودک شما یاد می‌گیرد چند ساعتی بدون پوشک باشد، دیگر دوباره به سراغ پوشک نروید. به کودک نشان دهید که به او اطمینان دارید و می‌دانید که او این کار را به درستی یاد گرفته است. حتی وقتی که اشتباهی پیش می‌آید و کودک خارج از محیط توالت، دستشویی می‌کند نباید اعتماد خود را از دست بدهید و این حس بی‌اعتمادی را به کودک منتقل نکنید.
اگر دائما این کار را انجام دهید، یعنی چند روزی از پوشک استفاده کنید و چند روزی کودک را بدون پوشک رها کنید، کودک هرگز به خودش اطمینان پیدا نمی‌کند و هنوز احساس وابستگی می‌کند. بد نیست که هم‌زمان استفاده از پوشک در شب را هم متوقف کنید ولی ابتدا شرایط را در نظر بگیرید. اگر کودک شما هنوز آمادگی کافی را ندارد، فعلا از همان روز شروع کنید و بعد از مدتی، شب‌ها هم استفاده از پوشک را متوقف کنید.
۴. رعایت ثبات و تداوم
یکی از بزرگترین چالش‌های خانواده‌ها در روند گرفتن کودک از پوشک این است که در آموزش‌های آن‌ها تداوم و ثبات وجود ندارد. اگر کودک شما غیر از خانه در محیط‌های دیگری هم رفت و آمد دارد مثلا به مهدکودک می‌رود یا به خانه‌ی پدربزرگ و مادربزرگش می‌رود، در این صورت ممکن است روند کار با اختلال مواجه شود به‌خصوص اگر تمام افراد درگیر، یک رویکرد و روش یکسان نداشته باشند.
برای اینکه کودک را از پوشک بگیرید بهتر است که اگر امکان دارد، کودک شما تا مدتی فقط زیر نظر خودتان باشد یا اگر او را پیش کسی می‌گذارید، در مورد روش کار خود به توافق برسید. تغییر روش‌ها باعث سردرگمی کودک می‌شود.
۵. کمک گرفتن از دیگران
یاد گرفتن این مهارت برای بچه‌ها یک شبه اتفاق نمی‌افتد. باید زمان بگذارید و صبر داشته باشید. این فرایند برای بچه‌های مختلف فرق می‌کند و ممکن است در چند روز یا چند ماه انجام شود. اما اگر حس می‌کنید این فرایند بیشتر از حالت عادی طول کشیده، هیچ اشکالی ندارد اگر از کسی کمک بگیرید. اگر مدت زیادی گذشته و نتیجه نگرفته‌اید به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. در بعضی مراکز مراقبت اطفال هم مشاورانی وجود دارند که متخصص از پوشک گرفتن نوزاد هستند و می‌توانند راهکارهایی را به شما یاد بدهند.
این یک رفتار یادگرفتنی است. برای بعضی از بچه‌ها خیلی زود و برای بعضی دیگر خیلی دیگر شکل می‌گیرد. حتی اگر نمی‌دانید که چطور شروع کنید می‌توانید از پزشک و مشاور کودک کمک بگیرید.
نکته‌های زیر را هم در روند آموزش کودک همیشه در نظر داشته باشید:
- همیشه نگرش مثبت داشته باشید و با صبر و حوصله آموزش را پی بگیرید.
- فقط موفقیت‌های کودک را در نظر نگیرید. او را حتی برای تلاش‌هایش تشویق کنید.
- برای پیشرفت سریع، بچه‌ها را تحت فشار قرار ندهید.
- هر بار که بچه‌ها اشتباهی می‌کنند و دستشویی رفتن را فراموش می‌کنند، عصبانیت خود را کنترل کنید.
- فراموش نکنید که واکنش‌های شما در این شرایط، روی روند یادگیری کودک تاثیر بسیار زیادی دارد.
- کاری کنید که این فرایند برای کودک با آرامش طی شود و کودک حتی از آن لذت ببرد.
منابع: Verywellfamily, Verywellfamily