یلدای ایرانی‌ها، علاوه بر اینکه از نظر آداب و رسوم روی بسیاری از فرهنگ‌های مختلف جهان تأثیر گذاشته بر اساس پدیده‌ای علمی پایه‌گذاری شده که بر کل کشورهای نیمکره شمالی زمین تأثیرگذار است؛ انقلاب زمستانی که آغازگر روزهای کوتاه‌تر و شب‌های طولانی‌تر در این کشورها است. نویسندگان زیادی در آثار خود از زیبایی بلندترین شب سال بهره برده‌اند و کتاب‌هایی درباره یا با نام «یلدا» نوشته‌اند.
یلدا به زبان سریانی به معنی تولد است، تولد خورشید بر حاشیه تاریکی‌های طولانی‌ترین شب سال که از کودکی تا به امروز یادآور شبی زیبا و دوست‌داشتنی بوده که در آن کنار همه خوراکی‌های رنگارنگی که بر اساس رسوم و آداب این شب خورده می‌شوند، می‌توان طولانی‌تر و عمیق‌تر از همیشه خوابید. کنایه از طولانی بودن این شب زیبا که آیین آن در تاریخ باستان ایرانی و پارسی ریشه دارد، در اصل برگرفته از علم نجوم است. در واقع این شب در پی وقوع پدیده‌ای نجومی به نام انقلاب زمستانی به عنوان طولانی‌ترین شب سال نام‌گذاری شده است.
آخرین روز ماه آذر و اواسط ماه دسامبر زمانی است که نیمکره شمالی زمین به فصل زمستان و نیمکره جنوبی زمین به فصل تابستان خوشامد می‌گویند. آغاز تابستان در نیمکره جنوبی همزمان خواهد بود با طولانی‌ترین روز در این نیمکره و طولانی‌ترین شب در نیمکره شمالی که زمستان را به خانه خود راه داده است. دلیل نجومی شکل‌گیری این دو فصل متضاد در دو نیمکره زمین، در اصل وجود اختلاف زاویه میان محور دوران زمین به دور خود با محور دوران زمین نسبت به خورشید است که اختلافی ۲۳.۵ درجه‌ای را به وجود آورده است.
ایرانیان از گذشته‌های دور در بلندترین شب سال که آن را «یلدا» یا «شب چله» می‌نامند، با کتاب دوستی دیرینه‌ای داشته‌اند و بازار حافظ‌خوانی، گلستان‌خوانی و شاهنامه‌خوانی داغ بوده است اما از سوی دیگر بسیاری از نویسندگان نیز در آثار خود از زیبایی بلندترین شب سال بهره برده‌اند و کتاب‌هایی درباره یا با نام «یلدا» نگاشته‌اند. در ادامه ۹ کتاب شب یلدا معرفی شده است.
کتاب شب ظلمانی یلدا
«شب ظلمانی یلدا» کتابی است از یکی از نویسندگان شاخص و نام آشنای معاصر، «رضا جولایی» که همواره روایتی خاص از تاریخ را در آثارش به تصویر کشیده است. این قصه پیرامون چند شخصیت شکل می‌گیرد. یکی از این شخصیت‌ها، سربازی است مجروح که جراحتش از جنگ با روس‌ها بر تنش نشسته و دیگری یک جوان مسیحی است که دغدغه‌های عجیبی دارد. روایت این دو تن، شالوده‌ی داستان «شب ظلمانی یلدا» از رضا جولایی را شکل می‌دهد و سپس از دل آنها، ماجراهایی رقم می‌خورد که با تاریخ، عشق و سیاست در هم تنیده‌اند و در یک کلام، زندگی انسان را به تصویر می‌کشند. رضا جولایی شیوه‌ای الهام بخش در روایت ماجراها به کار گرفته و عناصری را در قاب عکس تاریخ مد نظر قرار داده، که این رمان را همه‌جوره به یک اثر درخشان و به یاد ماندنی تبدیل می‌کند.
او در گوشه و کنار این داستان تاریخی غیررسمی، شخصیت‌هایی را خلق می‌کند که ترس و اضطرابی مخصوص به خودشان را به دوش می‌کشند. نوعی بیم شخصی که هویت هر یک از آنها را رقم می زند و داستانشان را شکل می‌دهد. قصه از تصویری آغاز می‌شود که روی یک پارچه است؛ تصویر شمایل مسیح و سپس تکه‌های داستان که در کنار هم قرار می‌گیرند و نویسنده از آنها غبارروبی می‌کند. او زمان را احضار می‌کند و در «شب ظلمانی یلدا»، آن را به یادآوری هر آنچه از دست رفته است، محکوم می‌کند.
قسمت‌هایی از کتاب شب ظلمانی یلدا
دستان سفید و ظریفش بود که مرا به یاد آن تصویر قلمی انداخت. در بحر خطوط انگشتانش فرو رفته بودم که به یکدیگر قلاب شده بودند. دستان زنی جوان. ای کاش بوم و قلمی در اختیار داشتم، بر سفیدی پرده رنگ می‌نشاندم. اگر توان داشتم این بار دست‌هایش را آن چنان بر پرده می‌نگاشتم که گویی از آن دختری زیبا، همسری مهربان، مادری رنج دیده است، که سهم خود را از جهان شناخته. سال‌ها بود که وضوح چهره‌ی او، مگر در رؤیا، از نظرم محو گشته بود و تنها خاطره‌ی او همان تصویر بود. چهره‌ی او را جز به طریقی که در آن پاییز در پرده آوردم، نمی‌توانستم به یاد آورم. کنار بستر من دوزانو بر زمین نشست. موهای بلندش چون دو رشته شبق بر دو سوی شانه‌هایش فرو می‌ریخت. در تاریکی آن غروب یا شاید سحر سرد، تارهای سفید را سیاه می‌دیدم. «پسرم، باید این جوشانده را بنوشی.» مرا پسر خود خطاب کرد و چون پاسخی نشنید، افزود «تنت چون کوره می‌سوزد.» دستانش پیش رویم بود. پیاله را نوشیدم و چشم بستم. دشتی بود سپید، با سوارانی یخ‌زده، لکه‌های قهوه‌ای و سیاه بر تنشان. دیگر حتا زبان به دشنام نیز نمی‌گشودند.
قل قشون سرما، تکه‌های یخ در میان آب‌های گل‌آلود. رنگ سرخ خونی که از لاشه‌ها در آب فرو می‌رود، با رنگ قهوه‌ای آب درهم می‌آمیزد. خون رنگ می‌بازد. مرگ رنگ می‌بازد. مرگ دیگر هراس آور نیست. اکنون مرهم رنج‌هاست. برای این می‌لرزم که ارس پهناور جنازه‌ها را می‌بلعد و من با زخمی که در پهلو دارم، از اسب یله شده و به درون گل و یخ فرو می‌روم. و بعد دوباره آتش می‌گیرم. این تکرار مداوم، سرما و گرما، مرگ و زندگی، پیرزن و زنی جوان، مرا به سرسام دچار می‌کند. ناله می‌کنم تا کسی به یاری‌ام بشتابد. رنگ سرخ را در غرابه های بلورین بر طاقچه می‌بینم. از سرخی خونی است که از پهلویم می‌چکد. زخمی که مردان به جنگ رفته در پهلو دارند. صباغی هستم در اصفهان. نقاشی می‌کنم و نقش‌ها را خود رنگ می‌کنم. نقش‌های بدیع بر پارچه باسمه می‌زنم. بر روی آن روغن کتان می‌کشم. خانه‌ام در کنار صباغخانه است. در باغچه‌ام شاه پسند و لاله عباسی می‌کارم و یاسمن‌های زرد، آبی و سفید. آن سوی حیاطم تاکستانی کوچک است. گل انار پرپر، خرمالوهای نارنجی.
خلاصه کتاب شب ظلمانی یلدا
شب ظلمانی یلدا داستان دو شخصیت را روایت می‌کند. سربازی مجروح که در جنگ با روس‌ها زخمی شده و جوانی مسیحی که دغدغه‌های عجیبی دارد. مرد مجروح داستانش را برای زنی که نجاتش داده تعریف می‌کند. از سرگذشتش می‌گوید و این که کارش نقاشی بوده و عاشق دختری مسیحی شده.
روایت دوم هم روایت زندگی زن مسیحی اصفهانی است که مرد را نجات داده است.
این دو روایت با هم ترکیب می‌شوند و یک ماجرا را رقم می‌زنند. ماجرایی عاشقانه، سیاسی و در نهایت انسانی. کار جولایی همچنان توصیف ترس‌ها و هراس‌های انسان‌هایی است که در دل حوادث به دنبال بازیافتن هویت خود هستند.
درباره رضا جولایی
رضا جولایی کارش را از ۱۳۶۲ و با انتشار «حکایت سلسله پشت کمانان» آغاز کرده و در طول این سال‌ها در فضای ادبیات داستانی حضور داشته است. تاریخ عنصر مشترک همه داستان‌های رضا جولایی است که آنها را به هم مرتبط می‌کند.
«جامه به خوناب»، «شب ظلمانی یلدا»، «حدیث دردکشان»، «تالار طرب‌خانه»، «جاودانگان»، «نسترن‌های صورتی»، «باران‌های سبز و سیماب» و «کیمیای جان» از دیگر آثار جولایی هستند.
- به مناسبت درگذشت کریستین بوبن؛ راوی معصومیت از دست رفته
کتاب صوتی قصه‌های شب یلدا
شب یلدا شبی است که معمولاً به نقل داستان و خواندن حافظ می‌گذرد. در این کتاب صوتی سه داستان کوتاه از نویسندگان مختلف با موضوع شب یلدا و تاریخچه این شب باستانی برای شما روایت می‌شود که توضیح می‌دهند قصه ی شب یلدا چیست. با نازنین آذرسا در این کتاب گویا همراه باشید:
شب یلدا بود. قرار بود مثل هرسال همه جمع شوند خانه‌ی مادربزرگ. این اولین شب یلدای بعد از رفتنش بود و به قول بابا نباید چراغ خانه‌اش خاموش می‌ماند. روی کرسی، پر شده بود از خوراکی‌های رنگارنگ. قبل از اینکه باقی مهمان‌ها بیایند، بابا کرسی را روبه‌راه کرده بود و من و مامان همه چیز را چیده بودیم روی آن. مثل هرسال. اما این شب یلدا، مثل دیگر شب یلداها نبود. هرکس از راه می‌رسید، همین را می‌گفت. همه‌چیز را می‌شد خرید و روبه‌راه کرد الّا مادربزرگ را. فکر کردم امسال دیگر از قصه خبری نیست. حتماً این فکر توی سر نازنین و حامد و سارا هم وول می‌خورد که آن‌قدر آرام و ساکت نشسته بودند زیر کرسی و به در و دیوار خانه نگاه می‌کردند. کمی بعد همه داشتند از خوراکی‌های شب یلدا می‌خوردند، از خاطره‌هایشان در خانه‌ی مادربزرگ حرف می‌زدند و می‌خندیدند. دلم نمی‌خواست همه‌چیز مثل همیشه باشد. دلم می‌خواست درباره‌ی مادربزرگ حرف بزنیم. درباره‌ی شیرینی‌هایی که خودش برای شب یلدا می‌پخت. درباره‌ی تخمه‌ها و بادام‌هایی که خودش بو می‌داد. کنجد و شاهدانه‌هایش. درباره‌ی لواشک‌هایش که مثل قصه‌هایش توی دهانم آب می‌شد و مزه‌ی ترش و شیرینش هنوز زیر زبانم بود. درباره‌ی قصه‌هایش. زیرچشمی به حامد نگاه کردم. حالا دیگر داشت به زورِ دندان‌هایش یک پسته‌ی دهان بسته را مجبور می‌کرد که بخندد.
کتاب قصه‌های شب یلدا اثر نادره بدلانلو
خانم نادره بدلانلو که از کودکی داستان‌های آذری را از مادربزرگ خود می‌شنیده و با آنها مأنوس بوده با تدوین مجدد و تبدیل آن به کتاب دین خود را به ماندگاری فرهنگ مکتوب فولکلور آذری ادا نموده و در دسترس فارسی زبانان نیز قرار داده است.
مجموعه کتاب‌های ۱۰ جلدی «قصه‌های شب یلدا»
مجموعه کتاب‌های ۱۰ جلدی «قصه‌های شب یلدا» که به دبیری محمد جعفری قنوانی و قلم ۱۰ تن از داستان‌نویسان معاصر نوشته شده، هم خیلی به کار می‌آید.
نگارش داستان‌های این مجموعه را که هر یک پرداختی تازه از قصه‌ها و منظومه‌های کهن فارسی است، کورش اسدی، فارِس باقری، فرشته احمدی، فرهاد حسن‌زاده، بهناز علی‌پور گسکری، محمدرضا گودرزی، رسول آبادیان، جعفر توزنده‌جانی، ابراهیم دمشناس و محمد شریعتی به عهده داشته‌اند.
برخی از این قصه‌ها نیز در کتابی مستقل به قلم یکی از داستان‌نویسان معاصر بازنویسی و بازآفرینی شده‌اند.
مجموعه شب یلدا ۱ دل و دلبری (برگرفته از منابع پیشین)
در کتاب قصه شب یلدا بعدی ما با دایه‌ای روبرو هستیم که داستان دلدادگی عاشق و معشوقی به نام خسرو و گل‌رخ را برای نوه‌اش شاهرخ که در تهران ساکن است به‌وسیله تلفن و از خوزستان تعریف می‌کند. آن داستانی که روایت می‌شود زمان نامعلومی دارد و دوران‌های تاریخی متفاوتی را در دل خود آمیخته می‌کند و مانند داستان‌های افسانه‌ای پر از ماجرا و کش و قوس‌های مختلف است. در نهایت می‌بینیم این دو دلداده با طی مراحل سخت و صعب بعد از جدایی، باز به هم می‌رسند و زندگی خوشی را با هم آغاز می‌کنند.
در این کتاب، داستان معاصری، همزمان با قصه کهنی که تعریف می‌شود در حال وقوع است.
ابراهیم دمشناس (زاده ۱۳۵۱) یک رمان‌نویس و نویسنده‌ی معاصر ایرانی است. ابراهیم دمشناس در شهریور ۱۳۵۱ در بندر ماهشهر به دنیا آمد و تا سن ۳۳ سالگی در این شهر زندگی می‌کرد. دمشناس دارای مدرک کارشناسی ارشد ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد می‌باشد ایشان مدرس زبان و ادبیات فارسی در زادگاهش تا پیش از مهاجرت؛ و در سالهای اخیر در شهرکرج تدریس و زندگی می‌کند.
مجموعه شب یلدا ۴ کین سیاوش و نبرد ۱۱ رخ
کتاب چاپی قصه‌های شب یلدا ۴ کین سیاوش و نبرد ۱۱ رخ بازنویسی از شاهنامه یکی از آثار نویسنده کتاب‌های داستان کودکان است. نویسنده این کتاب محمد شریعتی کتاب‌های دیگری نیز در این زمینه منتشر کرده که با جستجوی نام نویسنده می‌توانید سایر آثار وی را نیز بررسی نمایید. این کتاب توسط انتشارات ویدا در سال ۱۳۹۲ و با شماره شابک ۹۷۸۶۰۰۲۹۱۰۳۲۵ منتشر شده است. این محصول جهت ارائه در بازار در اندازه رقعی با جلد شومیز تهیه شده است. در حال حاضر چاپ نوبت ۲ این کتاب در ۲۱۷ صفحه در دسترس می‌باشد.
معرفی کتاب کین سیاوش و نبرد ۱۱ رخ اثر محمد شریعتی
طی سالهای اخیر بازنویسی و بازآفرینی داستان‌های گذشته فارسی باز هم در جامعه ما رایج شده و مجموعه‌های قابلی توجهی در این زمینه منتشر شده است. این اقدام را باید به فال نیک گرفت. بر این کار نتایج فراوانی مترتب است که یکی از آنها ترویج و استمرار اندیشه‌های مندرج در این داستان‌هاست. همین موضوع زمینه آشنایی نسل جوان با اندیشه‌های بنیادی فرهنگ ایران را فراهم می‌کند. آنچه این مجموعه را از دیگر مجموعه‌هایی از این دست متمایز می‌کند دو ویژگی است: اول این که، داستان‌های این مجموعه صرفاً از ادبیات مکتوب انتخاب نشده است، بلکه بخشی از آنها برگرفته از ادبیات شفاهی یا ادبیات عامه است. زیرا ادبیات منحصر به ادبیات کتبی و رسمی نیست. دوم این که، تلاش شده است داستان‌های مجموعه منطبق با اندیشه‌های بنیادی فرهنگ ایران باشد، به عبارت دیگر داستان‌هایی انتخاب شود که ایرانی باشند. بر همین اساس بسیاری از داستان‌های رایج و مشهور مانند لیلی و مجنون یا طوطی نامه‌ها در این مجموعه جایی ندارند.
- قیصر امین‌پور؛ شاعری که حرف‌هایش ناتمام ماند
کتاب «یلدا و شب چله»
کتاب قصه شب یلدا بعدی کتاب «یلدا و شب چله» نوشته مجتبی بُرزآبادی فراهانی است که با بررسی منابع و مقاله‌های مختلف به تاریخ و پیشینه این رسم کهن ایرانیان می‌پردازد و نگاهی به آداب و رسوم برپایی آن در مناطق مختلف کشور دارد.
این کتاب برگرفته از اسناد و منابع بسیاری است که شماری از آنها نیز به زبان انگلیسی است و در آن تلاش شده تا از نخستین منابعی که از یلدا نام برده‌اند، نظیر کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» ابوریحان بیرونی تا جدیدترین منابع برای نگارش این کتاب استفاده شود.
این کتاب در سه فصل و بخش‌های مختلف گردآوری شده است که بخش‌های فصل نخست آن با نام‌های «شب چله و یلدا از دیرباز»، «یلدا و چله در فرهنگ‌ها و لغت‌نامه‌ها»، «آغاز سال در گاه‌شماری»، «چله بزرگ و چله کوچک»، «واژه‌شناسی یلدا و تولد حضرت مسیح (ع)»، «پیدایش و پیشینه تاریخی»، «یلدا و شب چله در آیین باستان»، «خرم‌روز و ارتباط با یلدا» و «یلدا و شب چله در منابع تاریخی و شعر شاعران» دسته‌بندی شده‌اند.
کتاب «یلدایی‌ها»
کتاب دیگر درباره یلدا، «یلدایی‌ها» است که مجموعه رباعی‌ها و دوبیتی‌های سید محمد طاهری است و در همه آنها به نوعی، شب یلدا ظهور و بروز دارد. این کتاب در انتشارات دانش‌نگار نشر یافته است. بر این کتاب، محمدابراهیم باستانی پاریزی و نصرت‌الله نوح مقدمه نوشته‌اند. باستانی پاریزی در پایان نوشتارش، چنین نوشته است: «خوشوقتم که این شعرهای یلدایی، شب یلدای شما را کوتاه خواهد کرد و صبح پرنوری در پی خواهید داشت.»
کتاب قصه شب یلدا برای کودکان
در این قسمت چند قصه شب یلدا برای کودکان معرفی شده است:
کتاب بابابرفی در شب یلدا
مژگان کلهر ویراستار، نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان در سال ۱۳۵۰ در تهران زاده شد. وی در رشته‌ی مترجمی زبان انگلیسی، تحصیل کرده است. مژگان کلهر از ویراستاران انتشارات افق و انتشارات پیدایش است. کلهر علاوه بر تألیف در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان ترجمه‌ی چند رمان را هم برای نوجوانان در کارنامه‌اش دارد. کتاب «هی با من دوست می‌شوی» نوشته او از سوی گروه کودک و نوجوان اسپانیا به زبان اسپانیایی منتشر شده است؛ این کتاب نخستین اثر مژگان کلهر است که به زبان اسپانیایی منتشر می‌شود.
کتاب قصه شب یلدا بعدی کتاب «بابا برفی در شب یلدا» (سطح ۳: کلاس اولی، کتاب اولی ۲۱): اثر مژگان کلهر است با تصویرگری آمنه اربابون و چاپ انتشارات افق.
کتاب حاضر راهنمای آموزشی برای خواندن و نوشتن کودکان ابتدایی می‌باشد. این کتاب به منظور افزایش مهارت خواندن و نوشتن و تقویت یادگیری حروف الفبا مطابق با کتاب درسی تهیه و تنظیم شده است. کتاب با داستانی کوتاه و ساده و خواندنی برای کودکان آنها را به کتاب خوانی برای آشنایی بیشتر با حروف تشویق می‌کند. داستان زیبای کتاب ماجرای ننه سرما است که در شب یلدا قصه‌ی بابا برفی را برای بچه‌ها روایت می‌کند، او چشم انتظار است که بابا برفی زمستان را با خودش بیاورد. در انتهای کتاب فعالیتی پایانی در نظر گرفته شده که باید با کمک بزرگ‌ترها انجام شود.
گزیده‌ای از کتاب
روز نمایش نزدیک بود. آرش لباس خرمالویش را به بابک نشان می‌داد. ایلیا لباس انارش را آورده بود مدرسه تا ما ببینیم. مامان کیان با پنبه و کمی کاموا برایش لباس آدم برفی درست کرده بود. لباسش خیلی قشنگ شده بود.
- راهنمای خرید میز تحریر؛ ۱۵ نکته‌ی کلیدی برای انتخاب درست
کتاب «هندوانه شب یلدا» نوشته افسون امینی
کتاب قصه شب یلدا آخر کتاب داستان «هندوانه شب یلدا» است که با هدف آشنایی کودکان با آداب و رسوم و فرهنگ کهن این شب ماندگار در آستانه شب یلدا، از طرف انتشارات مدرسه منتشر شده است.
در حوزه ادبیات به دلیل گرایش کودکان به خیال‌پردازی، داستان‌های فراوان و آثار متنوعی به زبان حیوانات نوشته شده است، به‌طوری‌که این گرایش باعث شده انیمیشن‌های زیادی هم ساخته شود. امینی، نویسنده «هندوانه شب یلدا»، با انتخاب شخصیت‌های حیوانی، داستانی ساده و روان با هدف آموزش کودکان نوشته است. شخصیت‌هایی که هرکدام نشانه و نماد فرهنگ و همدلی، اتحاد، دوستی، یکدلی و… هستند. کودکان می‌توانند با تصاویر واضح و رنگی کتاب که خود باعث پرورش تخیل کودکان می‌شود، داستان کتاب را مجسم کنند.
در قسمتی از کتاب آمده است: «این رسمِ شب یلدا بود که خانواده‌ها، در خانه کسی که بزرگِ فامیل بود، جمع می‌شدند و شب یلدا را دورِ هم می‌گذراندند. خانم سنجاب مثل هر سال، منتظر بچه‌ها و نوه‌هایش بود. برای همین هندوانه بزرگی خرید؛ اما چون خیلی سنگین بود آن را در گوشه انبار خرگوش گذاشت، تا …»
کتاب «هندوانه شب یلدا» در ۲۰ صفحه رنگی قطع خشتی و با جلد سخت در فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا قابل دسترسی است.
