دیابت در کودکان و بزرگسالان یک بیماری مزمن (طولانی مدت) است که بر نحوه‌ی تبدیل گلوکز به انرژی در بدن تأثیر می‌گذارد. بدن بیشتر غذایی که می‌خورید را به گلوکز تبدیل و سپس آن را به کمک هورمونی به نام انسولین در جریان خون آزاد می‌کند. در واقع انسولین به گلوکز اجازه می‌دهد تا از خون به سمت سلول‌های بدن حرکت کند تا آن‌ها بتوانند از گلوکز به عنوان انرژی استفاده کنند. دیابت زمانی رخ می‌دهد که بدن شما انسولین را به درستی تولید یا استفاده نمی‌کند و در نتیجه تجمع بیش از حد گلوکز در خون رخ می دهد. دو نوع اصلی دیابت وجود دارد. دیابت نوع ۱ شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان و نوجوانان است در حالی که دیابت نوع ۲ اغلب در بزرگسالان دیده می‌شود. تشخیص و درمان سریع دیابت می‌تواند به جلوگیری از عوارض شدید آن کمک کند. از آنجا که این مقاله بر دیابت در کودکان تمرکز دارد، در ادامه بیشتر دیابت نوع ۱ را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
دلایل دیابت در کودکان چیست؟
علت دیابت کودکان بسته به نوع دیابتی که به آن مبتلا می‌شوند، متفاوت است. ممکن است اغلب ما بدانیم که دیابت چیست و چگونه بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما هنوز با تفاوت انواع دیابت به خوبی آشنایی نداشته باشیم. دیابت نوع ۱ یا تیپ ۱ زمانی اتفاق می‌افتد که لوزالمعده (محل تولید انسولین در بدن) هیچ انسولینی تولید نکند. اغلب به این نوع دیابت، دیابت نوجوانی هم می‌گویند زیرا معمولاً در سنین پایین تشخیص داده می‌شود. با این حال در بزرگسالان هم قابل تشخیص است. دیابت نوع ۱ یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور تصادفی به بخشی از پانکراس یا همان لوزالمعده حمله می‌کند و سلول‌های تولید‌کننده‌ی انسولین را از بین می‌برد. در واقع وجود این نوع دیابت در کودکان به دلیل غذایی که کودک می‌خورد یا محیطی که در آن زندگی می‌کند نیست.
از طرفی دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که بدن شما انسولین کافی تولید نمی‌کند یا آنطور که باید از انسولین استفاده نمی‌کند. در واقع در دیابت نوع ۲ نقص نسبی در تولید انسولین مشخص می‌شود و همچنین بدن مقاومت به انسولین نشان می‌دهد. تا همین اواخر، دیابت نوع ۱ شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان و نوجوانان بود. در سال‌های اخیر اما افزایش دیابت نوع ۲ در تمام گروه‌های سنی مشاهده شده است. پزشکان معتقدند افزایش دیابت نوع دو در کودکان با افزایش چاقی و کاهش فعالیت بدنی مرتبط است. درمان این نوع دیابت اغلب شامل تغییرات در سبک زندگی و استفاده از دارو‌های خوراکی است، اما در برخی موارد نیاز به انسولین هم وجود دارد. برای کمک به کنترل هر دو نوع دیابت، خرید دستگاه قند خون به همراه خرید سوزن تست قند خون برای نظارت دائمی بر میزان گلوکز بدن ضروری است. همچنین در دیابت نوع ۲ استفاده از بهترین مکمل برای افراد دیابتی هم توصیه می‌شود.
دیابت در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟
دیابت نوع ۱ می‌تواند در هر سنی حتی در سال‌های اولیه‌ی زندگی کودک ظاهر شود. در واقع هر کس در هر سنی ممکن است به دیابت نوع ۱ (T1D) مبتلا شود، اگرچه شایع‌ترین سن تشخیص دیابت در کودکان بین ۴ تا ۶ سالگی و در اوایل بلوغ (۱۰ تا ۱۴ سالگی) است. در حالی که برای ابتلا به این بیماری، لزومی به مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده نیست، با این حال داشتن یک عضو درجه یک خانواده (والدین یا خواهر و برادر) مبتلا به این نوع دیابت، خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهد.
دیابت در کودکان چه علائمی دارد؟
علائم دیابت کودکان می‌تواند از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد. در مراحل اولیه‌ی دیابت، ممکن است علائم بسیار کمی وجود داشته باشند. همچنین از آنجا که بسیاری از علائم دیابت مشابه نشانه‌های سایر بیماری‌ها است، گاهی اوقات ممکن است تشخیص دیابت در نوزادان و خردسالان به تأخیر بیفتد. اما به طور کلی اگر کودک شما یکی از علائم زیر را نشان دهد، ممکن است مبتلا به دیابت نوع ۱ باشد:
تشنگی و تکرر ادرار
شایع‌ترین علائم دیابت در کودکان و نوزادان شامل افزایش تشنگی و تکرر ادرار است. وقتی انسولین کافی در خون وجود ندارد، سطح گلوکز افزایش می‌یابد و در نهایت به داخل ادرار می‌ریزد. در نهایت ادرار بیش از حد تولید می‌شود و تشنگی افزایش می‌یابد.
زخم یا بثورات پوستی مقاوم به درمان
زخم‌ها و بریدگی‌هایی که بهبودی آن‌ها بیشتر از حد معمول طول می‌کشد، می‌توانند علامت دیابت باشند. همچنین اگر چه نوع شدیدتر راش پوشک می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد (مانند آلرژی غذایی یا عفونت قارچی)، اما اگر به درمان‌هایی مانند تعویض مکرر پوشک یا استفاده از دارو پاسخ ندهد، ممکن است نشانهی دیابت باشد. علاوه بر این، اگر متوجه شدید کودک شما بیشتر مستعد ابتلا به عفونت است، باید احتمال ابتلا به دیابت را در نظر بگیرید.
خستگی بی‌دلیل
ممکن است متوجه شوید که کودک به طور دائم و بدون هیچ دلیلی خسته یا بی‌حال است. این خستگی ممکن است ناشی از عدم دریافت انرژی کافی (گلوکز) در سلول‌های بدن و نشانه‌ای از دیابت باشد.
تاری دید
قند خون بالا می‌تواند چشمان کودک را تحت تأثیر قرار دهد و باعث ایجاد مشکل در تمرکز شود.اگر فرزندتان از اینکه نمی‌تواند به درستی ببیند شکایت می‌کند، می‌تواند یک علامت هشداردهنده‌ی دیابت باشد.
کاهش وزن
سلول‌های بدن به منبع انرژی نیاز دارند و بدون گلوکز، ذخایر چربی بدن شروع به شکستن می‌کند و کتون‌ها (نوعی اسید) به عنوان منبع سوخت جایگزین تولید می‌شوند. تجزیه‌ی چربی منجر به کاهش وزن و اسیدی شدن خون می‌شود. این حالت، نشانهی دیابت است.
علائم دیابت نوع ۱ معمولاً در ابتدا خفیف هستند و به تدریج بدتر یا شدیدتر می‌شوند که می‌تواند طی چند روز، هفته یا ماه رخ دهد. به این دلیل که پانکراس به مرور انسولین کمتر و کمتری تولید می‌کند. باید توجه داشت که بدون درمان و پیگیری دیابت، کودک دچار کم‌آبی می‌شود، ممکن است شروع به استفراغ کند و هوشیاری خود را از دست بدهد (به کما می‌رود) که این حالت کتواسیدوز دیابتی (DKA) نامیده می‌شود.
تشخیص دیابت در کودکان
تشخیص دیابت در کودکان نسبتاً ساده است و با انجام آزمایش‌ها و آنالیزهای مختلف قابل ردیابی است. اگر شما یا فرزندتان علائم دیابت نوع ۱ را دارید، پزشک آزمایش گلوکز خون برای بررسی میزان قند خون را تجویز می‌کند. اگر نتایج آزمایش گلوکز خون نشان دهد که شما دیابت دارید، پزشک شما ممکن است آزمایش A1c یا آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله را انجام دهد. این آزمایش میانگین سطح قند خون شما را در طی سه ماه اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش آنتی‌بادی هم روشی برای تشخیص نوع دیابت است. این آزمایش اتوآنتی‌بادی‌ها را بررسی می‌کند تا تشخیص دهد که شما یا کودکتان به کدام نوع دیابت مبتلا هستید. اتوآنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که به اشتباه به بافت بدن شما حمله می‌کنند. وجود اتوآنتی‌بادی‌های خاص به این معنی است که فرد مبتلا به دیابت نوع ۱است . اتوآنتی‌بادی‌ها معمولاً در افرادی که دیابت نوع ۲ دارند وجود ندارد.
درمان دیابت در کودکان
درمان دیابت در کودکان شامل کنترل سطح قند خون و جایگزینی انسولین است. هنگامی که کودکان برای اولین بار مبتلا به دیابت نوع ۱ تشخیص داده می‌شوند، تمرکز اولیه بر درمان خون اسیدی و بهبود کم آبی خواهد بود. برای جایگزینی انسولین از دست رفته از بدن هم انسولین به روش‌های مختلف داده خواهد شد. ممکن است در ابتدای درمان کودک شما برای مدت کوتاهی نیاز به ماندن در بیمارستان داشته باشد.
اگر فرزندتان انسولین یا داروی خاصی مصرف می‌کند، ممکن است پزشک از شما بخواهد که قند خون او را به تنهایی در طول روز آزمایش کنید. تست قند خون بخش مهمی از مدیریت دیابت است و تنها راه برای دانستن این است که بدن مقدار صحیح انسولین مورد نیاز خود را دریافت می‌کند.
داشتن یک رژیم غذایی مناسب یکی از مراحل مهم درمان هر نوع دیابتی است. رژیم غذایی کودک شما باید شامل مقدار زیادی کربوهیدرات پیچیده (مانند غلات کامل)، میوه‌ها و سبزیجات باشد. کودک شما باید هر روز تقریباً در یک ساعت معین غذا بخورد. این کار کمک می‌کند تا سطح انسولین ثابت بماند. همچنین ورزش کردن علاوه بر کنترل وزن و افزایش انرژی، به بدن کودک شما کمک می‌کند تا از انسولین استفاده کند و سطح قند خون او کاهش یابد.
مانیتور‌های مداوم نظارت بر میزان قند خون (CGM) همچنین گزینه‌ای برای کمک به افراد مبتلا به دیابت برای اندازه‌گیری قند خون در تمام ساعات شبانه روز است. یک CGM روی بازو قرار داده می‌شود و برای ۱ هفته الی ۱۴ روز می‌توان سطح قند خون را در زمان واقعی از طریق اپلیکیشن تلفن همراه پایش کرد.
نکات پایانی
مدیریت دیابت شامل متعادل کردن انسولین، رژیم غذایی و سلامت روان است. دیابت نوع ۱ یک تشخیص طولانی مدت و تغییر‌دهنده‌ی زندگی است که نیاز به مدیریت مداوم و دقیق دارد. کنترل ضعیف می‌تواند منجر به مشکلاتی در تمام قسمت‌های بدن به خصوص چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب، قلب و مغز شود. با مدیریت دقیق، کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت می‌توانند زندگی سالم و طولانی و با حداقل اختلالات و عوارض را داشته باشند.
- برای این که مطمئن شوید کودک شما از رژیم غذایی مناسبی پیروی می‌کند، باید به کمک یک پزشک یاد بگیرید که میزان کربوهیدرات موجود در رژیم غذایی را بشمارید. با این کار دوز انسولین کودک می‌تواند به طور دقیق محاسبه شود.
- اگر بیش از یک فرزند دارید، رقابت‌ها و احساسات مختلف بین فرزند مبتلا به دیابت و سایر فرزندان خود را مدیریت کنید. از سلامت روانی و عاطفی فرزندتان حمایت کنید و در صورت نیاز از مشاور حرفه‌ای کمک بخواهید.
- اگر کودک شما به سن مناسبی برای درک وقایع رسیده است، به او کمک کنید تا علائم بدن خود را شناسایی کند و یاد بگیرد که چگونه به علائم بدن خود گوش دهد و تا حدی دیابت را به تنهایی مدیریت کند.
- ترجیحا به دوستان، خانواده، مدیران مدرسه و دیگران در مورد دیابت کودک خود و اطلاع و آموزش دهید.
- در سال به طور مرتب به متخصص غدد مراجعه کنید تا مطمئن شوید که مدیریت دیابت کودکتان را به خوبی پیش می‌برید.
منابع: pampers, rch.org, my.clevelandclinic, familydoctor