انسولین یک هورمون طبیعی است که توسط لوزالمعده ساخته می‌شود و به بدن اجازه می‌دهد که از گلوکز (قند) به‌عنوان منبع انرژی استفاده کند. بروز هر گونه مشکلی در تولید انسولین یا استفاده از آن به افزایش قند خون و بیماری دیابت منجر می‌شود. افراد مبتلا به دیابت باید برای کنترل بیماری خود از انسولین سنتتیک استفاده کنند. در این مقاله توضیح می‌دهیم که انسولین چیست و چه کاری در بدن انجام می‌دهد. همچنین انواع انسولین تولیدشده برای مدیریت بیماری دیابت را معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
معرفی انسولین به زبان ساده
انسولین گلوکز را از خون به سلول‌های سراسر بدن منتقل می‌کند. گلوکز یک نوع قند است که هم از غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید و هم از تجزیه‌ی گلیکوژن (گلوکز ذخیره‌شده در بدن) به دست می‌آید. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است.
تمام سلول‌ها به انرژی نیاز دارند. انسولین مانند کلیدی است که درهای سلول‌های بدن را به روی این ماده باز می‌کند. درنتیجه، گلوکز می‌تواند جریان خون را ترک کند و برای تولید انرژی به داخل سلول‌ها برود.
اگر انسولین کافی وجود نداشته باشد، گلوکز وارد سلول‌ها نمی‌شود و در عوض در جریان خون تجمع می‌یابد. این امر قند خون را بالا می‌برد و در نهایت به بیماری دیابت منجر می‌شود. کمبود کامل انسولین برای مدت طولانی خطر ابتلا به یک عارضه‌ی تهدیدکننده زندگی به نام کتواسیدوز مرتبط با دیابت (DKA) را افزایش می‌دهد.
انسولین سطح قند خون را کاهش می‌دهد. در مقابل، هورمون دیگری که گلوکاگون نام دارد به‌طور طبیعی باعث افزایش آن می‌شود. بدن از این ۲ هورمون برای متعادل کردن سطح قند خون استفاده می‌کند تا آن را در محدوده‌ی سالم نگه دارد.
چنانچه به دیابت مبتلا باشید، مصرف بیش از حد انسولین سنتتیک می‌تواند به کاهش قند خون منجر شود. در این صورت ممکن است برای بالا بردن سطح قند خون خود به مصرف قند نیاز داشته باشید. گلوکاگون سنتتیک هم که با نسخه‌ی پزشک قابل تهیه است، در مواقع اضطراری برای درمان افت شدید قند خون استفاده می‌شود. اگر دیابت دارید، از پزشک معالج خود بپرسید که آیا لازم است گلوکاگون را در برنامه‌ی درمانی خود بگنجانید یا خیر.
محل ترشح شدن انسولین
این سوال که انسولین چیست و در کجا ترشح می‌دهد، از سوی بسیاری از افراد مطرح می‌شود. در پاسخ باید بگوییم که پانکراس (لوزالمعده) که در پشت معده قرار دارد محل تولید انسولین در بدن است. این اندام مهم نقش دوگانه دارد، یعنی بخشی از دستگاه گوارش و سیستم هورمونی (غدد درون‌ریز) محسوب می‌شود. پانکراس شیره‌ها و آنزیم‌های گوارشی خود را به داخل دوازدهه (قسمت ابتدایی روده‌ی کوچک) می‌فرستد تا به هضم غذا کمک کند. همچنین ۲ هورمون انسولین و گلوکاگون را تولید می‌کند که در کنترل قند خون نقش دارند.
به بخش خاصی که در پانکراس وظیفه‌ی تولید هورمون را برعهده دارد «جزایر لانگرهانس» می‌گویند. این جزایر از چند دسته سلول تشکیل شده‌اند که از آن جمله می‌توان به سلول‌های آلفا و بتا اشاره کرد. سلول‌های آلفا هورمون گلوکاگون و سلول‌های بتا هورمون انسولین می‌سازند.
انسولین از چه ساخته می‌شود؟
انسولین شامل ۲ زنجیره‌ی بلند از اسیدهای آمینه (زنجیره‌های پلی‌پپتیدی) است که به آنها زنجیره‌های A و B می‌گویند. تا دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی، پزشکان دیابت را در انسان با انسولینی که از حیوانات (عمدتا خوک و گاو) تهیه می‌شد، درمان می‌کردند. اما این انسولین بدون عارضه نبود و باعث واکنش‌های آلرژیک در بسیاری از بیماران می‌شد.
بعد از آن، محققان موفق شدند انسولین انسانی را با استفاده از فناوری DNA نوترکیب بسازند. در حال حاضر، انسولین به اشکال مختلف تولید می‌شود. بنابراین افراد مبتلا به دیابت می‌توانند گزینهی مناسب خود را از میان محصولات مختلف انتخاب کنند.
بیماری‌های مرتبط با هورمون انسولین
اکنون که متوجه شدید انسولین چیست باید با بیماری‌های مرتبط با آن آشنا شوید. در بعضی از افراد، سیستم ایمنی به جزایر لانگرهانس حمله می‌کند. درنتیجه، آنها تولید انسولین را متوقف می‌کنند یا به اندازه‌ی کافی انسولین نمی‌سازند. هنگامی که این اتفاق رخ می‌دهد، گلوکز خون در خون باقی می‌ماند و توسط سلول‌ها جذب نمی‌شود. این شروع دیابت نوع ۱ است. افراد مبتلا به این بیماری برای زنده ماندن به دریافت منظم انسولین نیاز دارند.
در گروه دیگری از افراد، به‌ویژه کسانی که اضافه وزن دارند یا کم‌تحرک هستند، انسولین در انتقال گلوکز به داخل سلول‌ها موثر نیست و نمی‌تواند وظایف خود را به‌خوبی انجام دهد. به این وضعیت که از اختلال عملکرد انسولین ناشی می‌شود «مقاومت به انسولین» می‌گویند. دیابت نوع ۲ زمانی ایجاد می شود که جزایر لانگرهانس نتوانند انسولین کافی برای غلبه بر مقاومت به انسولین تولید کنند.
اگر می‌خواهید درباره‌ی مشکلات مرتبط با هورمون انسولین اطلاعات بیشتری کسب کنید، مقاله‌ی «دیابت چیست» را بخوانید.
انواع انسولین برای درمان دیابت
این روزها انواع مختلفی از انسولین در بازار دارویی وجود دارد که بیشتر آنها از طریق سوزن، قلم یا پمپ به بدن تزریق می‌شوند. البته اخیرا در بعضی از کشورها انسولین استنشاقی هم در دسترس بیماران قرار گرفته است. انواع اصلی انسولین بر اساس سرعت عمل و مدت زمان ماندگاری عبارتند از:
- انسولین سریع اثر: این نوع انسولین در عرض پنج تا ۲۰ دقیقه شروع به کار می‌کند و برای سه تا پنج ساعت به کار خود ادامه می‌دهد. همچنین تقریبا یک تا ۲ ساعت پس از تزریق به اوج خود می‌رسد (بیشترین اثربخشی را دارد). از انواع انسولین سریع اثر می‌توان به گلولیزین، آسپارت و لیسپرو اشاره کرد. انسولین استنشاقی هم سریع اثر در نظر گرفته می‌شود. شما باید قبل از غذا خوردن از این انسولین استفاده کنید.
- انسولین کوتاه اثر یا رگولار: این نوع انسولین تقریبا ۳۰ تا ۴۵ دقیقه بعد از تزریق شروع به کار می‌کند و پس از پنج تا هشت ساعت از بین می‌رود. انسولین کوتاه اثر ۲ تا چهار ساعت پس از تزریق به اوج خود می‌رسد.
- انسولین متوسط اثر: این نوع انسولین در عرض ۲ ساعت شروع به کار می‌کند، پس از چهار تا ۱۲ ساعت به اوج خود می‌رسد و بعد از ۱۴ تا ۲۴ ساعت از بین می‌رود. از انواع رایج انسولین متوسط اثر می‌توان به NPH اشاره کرد.
- انسولین طولانی اثر: حدود یک ساعت طول می‌کشد تا این نوع انسولین به جریان خون برسد و شروع به کار کند. انسولین طولانی اثر سه تا ۱۴ ساعت پس از تزریق به اوج خود می‌رسد و تا یک روز دوام می‌آورد. انسولین گلارژین در این گروه قرار می‌گیرد.
- انسولین فوق‌العاده طولانی اثر: این نوع انسولین در عرض ۶ ساعت به جریان خون می‌رسد و اثربخشی آن تا ۲ روز ادامه دارد. دگلودک یک انسولین فوق‌العاده طولانی اثر محسوب می‌شود.
نوع انسولین و زمان مصرف آن برای درمان سریع دیابت باید توسط پزشک مشخص شود. پزشک همچنین می‌تواند بهترین مکمل برای افراد دیابتی را معرفی کند.
محل تزریق انسولین
شما می‌توانید انسولین را به چند ناحیه از بدن، معمولا مناطقی که در آنجا بافت چربی وجود دارد، تزریق کنید. این نواحی شامل موارد زیر هستند:
- شکم (حداقل پنج سانتی‌متر از ناف فاصله داشته باشد)
- جلو یا کنار ران
- پشت بازو
- باسن
توصیه می‌شود محل تزریق انسولین را به‌صورت گردشی تغییر دهید تا از بروز عوارض پوستی جلوگیری کنید.
عوارض و فواید انسولین چیست؟
همان‌طور که گفته شد، انسولین یک هورمون یا پیام‌رسان شیمیایی است که به سلول‌ها اجازه می‌دهد گلوکز را از جریان خون جذب کنند. هر چقدر سطح گلوکز بالاتر باشد، انسولین بیشتری تولید می‌شود تا سطح قند خون را متعادل کند.
حفظ تعادل انسولین برای تنظیم قند خون و بسیاری از فرآیندهای بدن ضروری است. اگر سطح انسولین خیلی کم یا زیاد باشد، قند خون بیش از حد بالا یا پایین می‌رود که این موضوع ممکن است برای سلامتی مشکلات جدی ایجاد کند.
افت قند خون در اثر مصرف بیش از حد انسولین سنتتیک شایع‌ترین عارضه‌ای است که ممکن است بیماران دیابتی با آن مواجه شوند. سایر عوارض احتمالی انسولین عبارتند از:
- واکنش‌های پوستی: تزریق مکرر انسولین در ناحیه‌ی خاصی از بدن می‌تواند به رسوب چربی در زیر پوست منجر شود که این امر باعث می‌شود پوست برآمده به نظر برسد. همچنین ممکن است چربی را از بین ببرد و باعث فرورفتگی پوست شود. این عارضه که به آن «لیپودیستروفی موضعی» می‌گویند، جذب انسولین تزریقی را کاهش می‌دهد. بنابراین مهم است که به‌طور مکرر محل تزریق را تغییر دهید.
- واکنش آلرژیک: بعضی از افراد ممکن است به انواع خاصی از انسولین واکنش آلرژیک نشان دهند. این عارضه با درد، سوزش، تغییر رنگ پوست، خارش و تورم در اطراف محل تزریق همراه است.
- ایجاد آنتی‌بادی علیه انسولین: در موارد بسیار نادر، بدن شما می‌تواند آنتی‌بادی‌هایی را علیه انسولین تولید کند. چون دقیقا شبیه انسولین طبیعی نیست. این آنتی‌بادی‌ها ممکن است در نحوه‌ی عملکرد انسولین اختلال ایجاد کنند و دوز مورد نیاز دارو را افزایش دهند.
شما با خرید دستگاه قند خون (گلوکومتر) و خرید سوزن تست قند خون می‌توانید به‌طور منظم سطح گلوکز را در خون اندازه بگیرید. این کار به شما کمک می‌کند که به‌سرعت به افت قند خون یا افزایش بیش از حد آن پی ببرید و جلوی عوارض جانبی جدی را بگیرید.
کلام پایانی
در این مقاله به این سوال که انسولین چیست پاسخ دادیم. اکنون می‌دانید که انسولین یک هورمون ضروری است که به کنترل قند خون و حفظ سلامت بدن کمک می‌کند. اگر بدن نتواند انسولین کافی بسازد یا به‌درستی از آن استفاده کند، باید تحت نظر پزشک از انسولین سنتتیک استفاده کنید. هنگام استفاده از انسولین به‌دقت دستورالعمل‌های پزشک را دنبال کنید و در صورت مشاهده‌ی علائم کتواسیدوز یا افت قند خون فورا به‌دنبال درمان بروید.
منابع: my.clevelandclinic, medicalnewstoday
به یاد داشته باشید که تزریق انسولین سرد ممکن است دردناک باشد. به همین دلیل، بهتر است بطری انسولینی را که در حال حاضر استفاده می‌کنید، در یک مکان امن، دور از گرما و نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. انسولین در دمای اتاق می‌تواند حدود یک ماه دوام بیاورد.