کتاب‌درمانی یک رویکرد درمانی است که از کتاب و دیگر اشکال ادبیات، معمولاً در کنار روش‌های درمانی سنتی‌تر، برای حمایت از سلامت روان بیمار استفاده می‌کند. اگرچه کتاب‌هایی که درمانگران توصیه می‌کنند می‌توانند هر ژانر یا موضوعی را در بر گیرند – از فلسفه گرفته تا خاطرات و خودیاری – اما کتاب‌درمانگران برای این منظور معمولاً از داستان استفاده می‌کنند.
تصور می‌شود که خواندن بخش‌های خاصی از آثار ادبی و صحبت در مورد آن‌ها با یک درمانگر (یا در یک محیط گروه درمانی) به بیماران کمک می‌کند دیدگاه‌هایی غیر از دیدگاه خودشان را درک کنند، گذشته دشوار و علائم ناراحت‌کننده مرتبط با آن را بهتر حس کنند، یا احساس امیدواری، رضایت و همدلی را تجربه کنند. به طور کلی تر، تصور می‌شود که مطالعه باعث بهبود عزت نفس، خودآگاهی و احساس خودکارآمدی می‌شود.
کتاب‌درمانی چیست؟
وقتی با شرایطی مانند اضطراب و افسردگی یا غم و اندوه مواجه می‌شوید، گاهی اوقات درک آنچه در ذهن و بدن شما اتفاق می‌افتد دشوار است، به خصوص اگر تجربه مشابهی برای مقایسه وضعیت فعلی با آن نداشته باشید. هدف کتاب‌درمانی این است که با استفاده از ادبیات این شکاف تجربی را برای شما پر کند. در واقع کتاب‌درمانی برای کمک به بهبود زندگی شما اقدام به ارائه اطلاعات و راهنمایی در قالب مطالعه‌ی کتاب و داستان می‌کند.
مفهوم خواندن به عنوان راهی برای کمک به تسهیل روند درمان و دستیابی به اهداف درمانی یک استراتژی رایج در بسیاری از رویکردهای درمانی است. با این حال، آنچه کتاب‌درمانی را از سایر نظریه‌های روان‌درمانی تثبیت‌شده، مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) جدا می‌کند، این واقعیت است که یک درمانگر معمولاً کتاب‌درمانی را یک رویکرد درمانی می‌داند، و بنابراین، از آن به عنوان بخشی کمکی در فرآیند درمان استفاده می‌کند.
از آنجایی که کتاب‌درمانی اغلب برای حمایت از سایر اشکال درمان استفاده می‌شود، هم برای محیط‌های فردی و هم گروهی و برای افراد در هر سنی مناسب است. معمولاً دیده می‌شود که یک درمانگر هنگام کار با یک بیمار جوان‌تر مانند کودک یا نوجوان از داستان استفاده می‌کند.
هنگامی که در یک محیط گروه درمانی از این رویکرد استفاده می‌شود، کتاب‌درمانی به شرکت کنندگان اجازه می‌دهد تا در مورد تفسیرهای خود از ادبیات و نحوه ارتباط آن با مسایل خود بازخورد بدهند و همچنین نظرات دیگران را دریافت کنند. کتاب‌درمانی همچنین به بهبود ارتباطات کمک می‌کند و مکالمات و ارتباطات عمیق‌تر را برای شرکت کنندگان ایجاد می‌کند.
انواع کتاب‌درمانی
انواع مختلفی از کتاب‌درمانی وجود دارد که می‌تواند در محیط‌های بالینی و آموزشی و همچنین در خانه استفاده شود.
- کتاب‌درمانی خلاق، که اغلب در یک محیط گروهی، با تکیه بر آثار ادبی و داستان‌هایی که توسط اعضای گروه خوانده و نقد و بررسی می‌شود، انجام می‌شود.
- کتاب‌درمانی تکوینی، که در محیط‌های آموزشی و همچنین توسط والدین برای توضیح مسائل دوران کودکی و نوجوانی مانند بلوغ استفاده می‌شود.
- کتاب‌درمانی تجویزی، که از کتاب‌های خودیاری در یک محیط بالینی یا در خانه برای کمک به اصلاح الگوهای فکری، احساسات و اعمال استفاده می‌کند.
- کتاب‌درمانی با رویکرد درمانی، که در ترکیب با سایر انواع درمان برای مدیریت مسائل روانشناختی استفاده می‌شود.
تکنیک‌های مورد استفاده
ممکن است از خودتان بپرسید که چگونه یک درمانگر در طول جلسه مشاوره از این ابزار استفاده می‌کند. سام گلدینگ، روان‌درمانگر و محقق که در زمینه خلاقیت در مشاوره تخصص دارد، کتاب‌درمانی را به عنوان یک تعامل سه جانبه پویا بین یک کتاب، یک درمانگر و یک بیمار توصیف می‌کند. او می‌گوید: «مشاور مشکلات یا زمینه‌های استرس‌زا را در زندگی مراجع در نظر می‌گیرد؛ سپس بر اساس تشخیص خود از وضعیت بیمار کتاب یا داستانی را که با شرایط بیمار تطبیق داشته باشد برای او «تجویز» می‌کند تا بخواند. »
گلدینگ خاطرنشان می‌کند که بسیار مهم است که کتاب یا داستان مستقیماً با مشکل بیمار مرتبط باشد تا آن‌ها با شخصیت اصلی رمان یا داستان همذات پنداری کنند. سپس مشاور و بیمار در قالب یک جلسه مشاوره در مورد نحوه برخورد قهرمان داستان با مشکلاتشان و کاربرد راه حل‌های موجود در کتاب در موقعیت بیمار صحبت می‌کنند.
معمولا، درمانگران از کتاب‌درمانی برای معرفی کتاب‌های خاص به مراجع برای مطالعه در خارج از جلسه درمانی استفاده می‌کنند. این استراتژی می‌تواند به تسهیل همدلی، بینش، گفتگو و رشد خود کمک کند.
اکثر درمانگرانی که در حوزه‌ی کتاب‌درمانی آموزش دیده اند، فهرستی از کتاب‌های مختلفی دارند که به مسائل مختلف مربوط می‌شود. همچنین چندین سایت و پایگاه داده به صورت آنلاین وجود دارد که عناوین پیشنهادی یا توصیه‌شده را بر اساس یک نگرانی خاص یا موضوع سلامت روان ارائه می‌کنند.
- نسل نوین منتقدین آثار ادبی؛ اینفلوئنسرهای کتاب در تیک‌تاک
در چه مواردی از کتاب‌درمانی استفاده می‌شود؟
در حالی که مطالعه، به طور کلی، تقریباً برای همه مفید است، کتاب‌درمانی هدفمند می‌تواند به طور خاص برای مسائل زیر مفید باشد:
- اضطراب
- افسردگی
- اختلالات اشت‌ها
- دغدغه‌های وجودی مانند انزوا، بی‌معنی بودن، آزادی و مرگ
- مسائل مربوط به رابطه
- مصرف مواد
کتاب‌درمانی ممکن است برای مدیریت خشم، رفتار مناسب اجتماعی و کمرویی نیز مفید باشد. مسائل مربوط به نحوه مدیریت غم، طرد شدن، یا تقریباً هر یک از «ایسم» های منفی مانند نژادپرستی، جنسیت‌گرایی، سن‌گرایی نیز می‌توانند از طریق کتاب‌درمانی مورد بررسی و درمان قرار گیرند.
کتاب‌درمانی را همچنین می‌توان در جلسات درمانی فردی یا گروهی یا حتی بدون راهنمایی درمانگر انجام داد. هنگامی که این روش با کمک یک درمانگر انجام می‌شود، به ندرت به عنوان روش اولیه یا یگانه درمان استفاده می‌شود. بلکه معمولا در کنار سایر رویکردهای درمانی دیگر مانند درمان شناختی-رفتاری یاروان درمانی استفاده شود.
کتاب‌درمانی روشی ارزان است و کاربرد آن نیز آسان است. بنابراین، ممکن است به ویژه برای بیمارانی که وقت کمی دارند، کسانی که بودجه محدودی دارند، یا کسانی که مشکلات سلامت روانشان در حد خفیف تا متوسط است مفید باشد.
- پشت صحنه‌ی جایزه‌ی بوکر؛ رقابتی جنجالی که ادبیات را زنده نگه می‌دارد
از کتاب‌درمانی چه انتظاری می‌توانیم داشته باشیم؟
به طور معمول، یک کتاب‌درمانگر کتاب یا کتاب‌هایی را بر اساس روش ترجیحی و چالش‌های خاص بیمار به او توصیه می‌کند. به عنوان مثال، یک درمانگر شناختی-رفتاری ممکن است یک کتاب خودیاری را توصیه کند که اصول درمان شناختی رفتاری را برای بیمار تشریح کند. از طرف دیگر، یک درمانگر متخصص در زمینه تروما ممکن است رمانی را درباره شخصیتی توصیه کند که در دوران کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته است.
سپس بیمار در زمان تخصیص داده شده کتاب را می‌خواند یا تمرینات کتاب کار را طبق دستور کامل می‌کند. پس از بازگشت به جلسه‌ی درمان، کتاب یا تمرینات مورد بحث قرار می‌گیرد و به عنوان نقطه اتکایی برای کشف مکانیسم‌های مقابله‌ای، تاریخچه شخصی یا سایر عوامل مرتبط با تجربه درمانی استفاده می‌شود.
از آنجایی که بیماران باید بین جلسات مطالعه کنند، کتاب‌درمانی به تلاش و هزینه بیشتری در خارج از اتاق درمان نیاز دارد. با این حال، بسیاری از درمانگرانی که از کتاب‌درمانی استفاده می‌کنند، گزارش می‌دهند که این عمل مشارکت و تعهد بیمار را به فرآیند درمانی افزایش می‌دهد.
فواید کتاب‌درمانی
هنگام استفاده از روش کتاب‌درمانی، یک درمانگر ممکن است یک مرجع خودیاری مانند کتاب تمرینات آرامش بخش برای فرد مبتلا به اضطراب انتخاب کند. یا، ممکن است داستانی با یک شخصیت خیالی انتخاب کند که با غم و اندوه و آسیب ناشی از از دست دادن یکی از عزیزان دست و پنجه نرم می‌کند و آن را برای بیماری که اخیراً مرگ را در خانواده تجربه کرده است، توصیه کند.
از طریق استفاده از داستان‌های موجود در کتاب‌های داستانی و غیرداستانی، شعر، نمایشنامه، داستان‌های کوتاه و کتاب‌های خودیاری، یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا درک عمیق‌تری از نگرانی‌هایی که در وهله اول شما را وارد جلسات مشاوره کرده‌اند، به دست آورید.
به دست آوردن بینش شخصی
کتاب‌درمانی به شما کمک می‌کند تا در مورد چالش‌های شخصی که با آن‌ها سر و کار دارید بینش کسب کنید و استراتژی‌هایی را برای رسیدگی به مسائل نگران‌کننده توسعه دهید. همچنین می‌تواند به تقویت توان حل مسئله، درک و خودآگاهی نیز کمک کند.
دریافت مزایای فراتر از درمان
توافق بر سر مطالعه‌ی یک کتاب در بین جلسات، به درمانگر قالبی برای تعیین تکالیف خارج از درمان می‌دهد. این رویکرد می‌تواند به تعمیق معنای یک جلسه درمانی و تسهیل یادگیری بیشتر کمک کند. راه دیگری که یک درمانگر می‌تواند از کتاب‌درمانی استفاده کند، از طریق یک مدل پیشگیری است که می‌تواند به افراد کمک کند راه‌های مقابله با چالش‌های زندگی را بیاموزند.
به دست آوردن چشم‌انداز
یکی از دلایل قانع‌کننده‌تر برای استفاده از کتاب‌درمانی این است که می‌تواند به شما کمک کند تا ببینید افراد دیگر، مانند شخصیت‌های یک کتاب، چگونه به مسائل مشابه می‌پردازند و با آن‌ها برخورد می‌کنند. وقتی با یک شخصیت تخیلی یا غیرداستانی، به ویژه در سطح احساسی همذات پنداری می‌کنید، می‌توانید ببینید که افراد دیگری نیز با مشکلات شما دست و پنجه نرم می‌کنند و با مبارزات شخصی کنار می‌آیند.
برای تقویت این ارتباط با یک داستان و کمک به عادی‌سازی روند درمان، درمانگر می‌تواند کتابی را با شخصیتی انتخاب کند که در جستجوی کمک برای چالش‌های بین فردی یا درون فردی بیمار است.
- کتاب «یادداشت‌های شخصی ال. ام. مونتگمری»؛ نویسنده‌ی «آن شرلی» و «قصه‌های جزیره»
کتاب‌درمانی به چه شکل عمل می‌کند؟
این ایده که مطالعه کتاب تاثیر مثبتی بر روحیه و ذهن دارد، موضوع جدیدی نیست. در واقع، بسیاری از جوامع باستانی، از جمله یونانیان و مصریان، کتابخانه‌ها را به عنوان فضاهای مقدس با خواص درمانی (استعاری) می‌نگریستند.
از آغاز قرن بیستم، روانشناسان شروع به انجام تحقیقات رسمی در مورد فواید بالقوه مطالعه به طور کلی و کتاب‌درمانی به طور خاص کردند. به طور کلی، مطالعات انجام شده بر روی ادبیات نشان می‌دهد که مطالعه‌ی کتاب – به‌ویژه کتاب‌هایی که دیدگاه جدیدی ارائه می‌دهند یا خواننده را به خارج از منطقه راحتی خود می‌برند – می‌تواند حس همدلی، تحمل دیگران و مهارت‌های بین فردی مانند توانایی درک احساسات دیگران را افزایش دهد.
در یک برنامه‌ی درمانی جامع تصور می‌شود که کتاب‌درمانی نیز رویکردی موثر است زیرا راه خروجی برای بیماران فراهم می‌کند تا مشکلات را حل کنند و علاوه بر این می‌تواند به فرد کمک کند تشخیص دهد که در مبارزات خود تنها نیست. این فرآیند ممکن است در چهار مرحله رخ دهد:
- شناسایی: خواننده با شخصیتی در متن ارتباط برقرار می‌کند و با مشکلات و اهداف او همذات پنداری می‌کند.
- کاتارسیس: خواننده احساسات، مبارزات و امیدهای شخصیت داستانی را در موقعیتی امن تجربه می‌کند.
- بینش: خواننده شباهت‌های بین شخصیت‌ها یا موقعیت‌های متن و شرایط خود را تشخیص داده و تصمیم به اعمال ایده‌های متن در زندگی خود می‌کند.
- جهانی‌سازی: خواننده متوجه می‌شود که تنها نیست. دیگران هم چالش‌های مشابهی را تجربه کرده‌اند و راه‌هایی برای عبور از آن‌ها پیدا کرده‌اند.
کتاب‌درمانی همچنین ممکن است به افزایش مشارکت در فرآیند درمانی کمک کند، که برای موفقیت کلی روند درمان بسیار مهم است.
- کتاب «سفر نویسنده»؛ اثری که جریان فیلمنامه‌نویسی هالیوود را متحول کرد
ویژگی‌های یک کتاب‌درمانگر خوب چیست؟
درمانگرانی که از روش‌های مختلف استفاده می‌کنند، ممکن است از کتاب‌درمانی هم استفاده کنند. بنابراین، هنگام جستجوی یک کتاب‌درمانگر، ممکن است مفید باشد که در مورد روش اولیه آن‌ها اطلاعاتی بیاموزید و با آن‌ها در این خصوص گفتگو کنید که چگونه کتاب‌درمانی در برنامه درمانی شما گنجانده می‌شود.
برخی از سازمان‌ها، مانند «فدراسیون جهانی کتاب‌درمانی» در زمینه‌ی کتاب‌درمانی /شعر درمانی، گواهی‌نامه‌هایی را برای پزشکان علاقه‌مند ارائه می‌کنند و دستورالعمل‌های رسمی را برای انجام کتاب‌درمانی تنظیم کرده‌اند.
صرف نظر از آموزش درمانگر یا روش ترجیحی، بیش از همه، برای بیماران مهم است که با پزشکی که با او احساس راحتی می‌کنند کار کنند. بیماران ممکن است بخواهند قبل از انجام کار با درمانگر چند سوال از آن‌ها بپرسند. سوالات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آن‌ها چگونه به مشکلات خاص شما کمک می‌کنند؟
- آیا قبلاً با این نوع مشکلات برخورد کرده اند؟
- روند درمان آن‌ها چگونه است؟
- جدول زمانی آن‌ها برای درمان به چه صورت است؟
اثربخشی
مطالعات نشان می‌دهد که کتاب‌درمانی می‌تواند در درمان اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن و غیره مفید باشد.
- یک مرور سیستماتیک نشان داد که کتاب‌درمانی یک درمان طولانی مدت موثر برای بزرگسالان مبتلا به افسردگی خفیف است. پس از دوره‌های پیگیری از سه ماه تا سه سال، شش بزرگسال کاهش علائم افسردگی را نشان دادند.
- یک نظرسنجی آنلاین نشان داد کتاب‌درمانی خودیاری مؤثرتر از داستان‌های تخیلی در مورد اختلالات خوردن است که توسط شرکت کنندگان به عنوان عوامل مضر برای خلق و خو، عزت نفس، تصویر بدن، و عادات رژیم غذایی و ورزش تلقی می‌شود.
- کتاب‌درمانی خلاق در کمک به کودکان ۵ تا ۱۶ساله با رفتارهای درونی (اضطراب و افسردگی)، رفتار بیرونی (پرخاشگری) و رفتار اجتماعی (نیت‌های رفتاری و نگرش نسبت به دیگران) موثر است.
- یک مطالعه در دانشجویان نشان داد که ۱۰ هفته کتاب‌درمانی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی منجر به کاهش قابل توجهی در اضطراب، استرس، استرس درک شده و حساسیت اضطرابی و همچنین افزایش کیفیت کلی زندگی می‌شود.
چیزهایی که باید در نظر بگیرید
در حالی که کتاب‌درمانی می‌تواند برای افراد در تمام سنین با طیف وسیعی از نیازها مفید باشد، تنها در صورتی مؤثر خواهد بود که مایل به خواندن و اشتراک‌گذاری برداشت‌ها و دانسته‌هایتان باشید. به طور کلی، در موارد زیر، کتاب‌درمانی توصیه نمی‌شود:
- فرد قادر به تشخیص واقعیت از خیال نیست
- فرد توانایی فکری یا دامنه توجه محدودی دارد
- از خواندن لذت نمی‌برد