کتاب «رفتار» رابرت ساپولسکی، یک بررسی گیرا و تأمل‌برانگیز درباره رفتار انسان از منظر بیولوژیکی و عصبی است. ساپولسکی، عصب‌شناس و نخستی‌شناس مشهور، به طرز ماهرانه‌ای در این کتاب به کنش متقابل پیچیده ژنتیک، محیط و انتقال‌دهنده‌های عصبی که کنش‌ها، واکنش‌ها و تعاملات اجتماعی ما را شکل می‌دهند، می‌پردازد.
- بررسی کتاب «ظرافت جوجه تیغی»؛ رمانی فرانسوی در ضرورت پرهیز از سطحی‌نگری
چرا باید کتاب «رفتار» رابرت ساپولسکی را بخوانید؟
ساپولسکی کتابش را با ایجاد زمینه‌ای برای درک رفتار انسان، با تکیه بر رشته‌های متنوعی مانند علوم اعصاب، ژنتیک و روان‌شناسی آغاز می‌کند. او توضیح می‌دهد که چگونه ترکیب ژنتیکی و تجربیات اولیه زندگی ما بر تمایل ما به رفتارهای خاص تأثیر می‌گذارد و در عین حال بر نقش حیاتی عوامل محیطی در شکل دادن به اعمال تأکید می‌کند. این کتاب ترکیبی معجزه آسا از حوزه‌های علمی است و در عین حال به طرزی ستودنی در عزم خود برای اشاره به محدودیت‌های دانش راسخ است. ساپولسکی پیش از آن که عوارض یا ایرادات تحقیقات دیگر را ردیف کند، شرح واضحی از یک دیدگاه استاندارد ارائه می‌دهد. این کتاب نقش انتقال‌دهنده‌های عصبی، هورمون‌ها و مدارهای عصبی را در شکل‌دهی پاسخ‌های ما به محرک‌های مختلف روشن می‌کند. به عنوان مثال، تستوسترون باعث پرخاشگری نمی‌شود اما تمایلات قبلی را به نفع یا علیه آن تقویت می‌کند. به عبارت بهتر عملکرد چنین مولکول‌هایی به طور کلی به زمینه بستگی دارد.
علاوه بر این، ساپولسکی از دانش گسترده خود در علوم اعصاب استفاده می‌کند تا پیچیدگی‌های تصمیم‌گیری، کنترل تکانه و تأثیر استرس بر رفتار را کشف کند. در طول کتاب، ایده‌های فراوانی مطرح می‌شود مثلا بین اقتدارگرایی جناح راست و ضریب هوشی پایین‌تر، پیوندی کاملاً ثابت وجود دارد یا ژن‌ها آنطور که داوکینز گفته «خودخواه» نیستن؛ ما تکامل نیافته‌ایم تا «خودخواه» یا «نوع دوست» یا هر چیز دیگری باشیم، بلکه در موقعیت‌های خاص به شیوه‌های خاصی تبدیل شده‌ایم (طبق یک نظرسنجی، ۴۶ درصد از زنان اگر فقط بتوانند بین سگشان و یک انسان غریبه یکی را نجات دهند جان سگشان را ترجیح ی‌دهند! توضیح تکاملی این است که آنها احساس «خویشاوندی» بیشتری با سگ دارند.)
یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های این کتاب، بررسی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی است که رفتار انسان را شکل می‌دهد. ساپولسکی به طرز ماهرانه‌ای از تفاوت‌های ظریف چگونگی تعامل هنجارهای فرهنگی، ساختارهای اجتماعی و بافت تاریخی با ساختار بیولوژیکی استفاده می‌کند و تاثیرات مخرب نابرابری، خشونت، و استرس اجتماعی بر رفتار را بیش از پیش روشن می‌سازد. او با ادغام بینش‌های انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و تاریخ، تصویری چندوجهی از نیروهای محرک رفتار انسان ترسیم می‌کند که خوانندگان را وادار می‌کند تا تعامل پیچیده زیست‌شناسی و فرهنگ را در شکل‌دهی شخصیت در نظر بگیرند.
نویسنده در این کتاب به ریشه‌های تکاملی رفتار انسان هم می‌پردازد و تحلیلی قانع‌کننده از اینکه چگونه الزامات بقایی اجداد ما همچنان بر اعمال ما تأثیر می‌گذارد ارائه می‌کند. او از طریق گزارش‌های جذاب از رفتار حیوانات و روان‌شناسی تکاملی، راه‌هایی را نشان می‌دهد که میراث بیولوژیکی بر پویایی اجتماعی امروزی، فرآیندهای شناختی و پاسخ‌های احساسی ما تأثیر گذاشته است.
نثر ساپولسکی ترکیبی نادر از دانش، شوخ‌طبعی و همدلی را در خود دارد. توانایی او در ادغام یکپارچه دقت علمی با جذابیت داستان‌سرایی تضمین می‌کند که کتاب در عین علمی بودن یک کتاب درسی خسته‌کننده نیست بلکه مثل یک رمان، پرکشش و خواندنی است. او در این کتاب از طریق مجموعه‌ای متنوع از حکایات، مطالعات موردی و مثال‌های واقعی، به مفاهیم پیچیده‌‌ی مورد بحث جان می‌دهد و به خوانندگان اجازه می‌دهد تا با مطالب در سطح شخصی ارتباط برقرار کنند و همچنین رفتارهای خود را با آموزه‌های آن تحلیل کنند.
«رفتار» صرفاً یک رساله در مورد رفتار انسان نیست، بلکه فراخوانی است برای اقدام و از خوانندگان می‌خواهد که بینش‌های به‌دست‌آمده از کتاب را برای پرورش جامعه‌ای همدلانه و فهمیده به کار گیرند. بررسی و تعمق در ریشه‌های بیولوژیکی همدلی، نوع‌دوستی و تصمیم‌گیری اخلاقی، افراد را برمی‌انگیزد تا در مورد پیامدهای عمیقی که رفتارشان بر دیگران دارد تأمل کنند. طبیعتا برجسته کردن پتانسیل تغییرات مثبت از طریق درک بهتر استعدادهای بیولوژیکی، انسان را به امیدواری و اعتقاد به آینده‌ای همدلانه‌تر و هماهنگ‌تر تشویق می‌کند. در مجموع کتاب «رفتار» شاهکاری از ادبیات علمی است که ما را به چالش می‌کشد تا با نیروهای چند بعدی که اعمالمان را شکل می‌دهند روبرو شویم و از پتانسیل عظیم درک عمیق‌تر ریشه‌های رفتار به منظور تغییرات مثبت استفاده کنیم.
منبع: دیجی‌کالا مگ